دده م قورقودون آتاسوزلری
توپلايان:علي .ب.تورک E.mail:turkbaris2003@yahoo.com
آذربايجان ادبياتنين ان قيمتلي و ان معظم آبيده سي «کيتاب دده قورقود»تورکلرين ادبيات ساحه سينده ان اونملي يازيلاريندان بيري سايلير.خالق عادت –عنعنه لريني ؛اينام و گوروشلريني بديعي بيرشکيلده عکس ائتديرن بومحتشم آبيده ده تورکلرين ايسلامدان اونجه و ايسلامين ايلک چاغلارينا عاييت ياشايش بيچيملريني بويازيلن ايزلريني آلماق وگورمک مومکوندور.اوغوزخالقنين ياشايشلارينين بوتون آلانلارينا ايشيق توتان اثرده بيرچوخ بديعي اوزليکلرله قارشيلاشماق اولارکي هربيري اوزلوگونده بير آراشديرما ساحه سي سايلير.
بوآرادا "آتاسوزلري" خالق ادبياتنين ان گئنيش و ان اسکي وارليقلاريندان بيرسي اولدوقوندان ان اسکي دوورانلاردان بري بوتون يازيلي ادبياتيندا و آغيزدئيشنده اوزه ل بير يئره صاحيب دير."آتالارسؤزلري"ائلين آغ ساققالارنين و مودريکلرنين ؛گلجک نسيللره آختارديقلاري و سويلديکلري حيات تجربه لري گوردوکلري اولايلاردان و ايشلردن وياشايشدان درسلر اولارق؛ قيسا سوزلرله ايضاحي دير کي دونيا گوروشلو کيشيلرينين دويغو و دوشونجه لريني و اونلاري ايشلدنلريني قيوراق ذکاليلارين گوسترگسي سايلير.آتاسؤزلري ؛خلق حيکمتلري و خلقين فلسفه سي دير.
"کيتاب دده قوروقود"ون ياراديجيسي سايلان "دده قورقود"دا ائلين «تامام بيليجيسي..»«غايبيدان دؤرلؤخبرسويلين»«اوغوز قومونون موشکيلريني حل ائدن..»«سؤزون توتوب تامام ائتديرن»بيرکيشي اولدوقوندان ؛خالقين بوتون قايغيلاريلان ماراخلانديغي اوچون دئديگي داستانلاردا و بويلاردا بولجا آتاسؤزلرييندن فايدالانميش دير.
"کيتاب دده قوروقود"ون اون ايکي بويوندا توپلام 65 آتاسؤزوواردير کي اونلاري بوگونکي دييالکديگميزله قارشيلاشديرديقيميزدا آيدينجا گورونورکي مين ايل بوسؤزلرين يازيب دئيلديگي دووراندان بويانا هئچ بير دگيشيکليک نه تکجه تاپماييب بلکه داهادا گؤزللشيب اوز ديرلريني داهادا آرتيرميش اولموشلاردير. "کيتاب دده قوروقود"دا کي آتاسؤزلرنين بيرچوخي کيتابين اون سؤزي سايلان بولومده يئرآلميشديرو باشقا آتاسؤزلري بويلارين ايچريلرينده تکليکده و چوخ آزاراق ايکيلي و اوچلي بيرشکيلده گلميشدير.
خاطيرلاتماق گرکير"کيتاب دده قوروقود"فولکلور قولارنين بيرچوخوني اوزونده يئروئريب دير کي "آندلار""قارقيشلار""آلقيشلار""سايالار"...بونلاردان بيرنئچه سي ديرکي هربيرنين اوزلرينه اوزل يئرلره واردير.بوراداتوپلانان آتاسؤزلري اورتوقرافي يازي قرارلارينا اويغون اولاراق يازلميش اولوب ؛امما هئچ بير ديشيکليک سؤزلر اوزرينده اولماييب.
اؤلن آدام ديريلمز.
v آت آياغي کوُلک؛اوْزان ديلي چويک اولور.
v آت ايشلر ار اؤيونر.
v آت ايشلمسه ار اؤگونمز.
v آت قارداشدان ياخين دير.
v آت منيم آلتيمدا بودورماسين.
v آت يئمه ين آجي اوتلار بيتمسه ييي.
v آتا اوغول قازانير؛آد اوچون.
v آتا سوزو ايکي اولماز.
v آتا آدين يورتمايان خويراد اوغول بئليندن انمسه ييي.
v آري گونولده اولسا شراب آچار.
v آغير يوکلرين زحمتين قاتير بيلير.
v آللاه – آللاه دئميينجه ايشلر اؤنمز.
v آنا حقي ؛تانري حقي.
v آيدان آري؛گوندن گورکلي.
v اجل وعده ايرميينجه کيمسه اولمز.
v ارمالينا قييماينجا آدي چيخماز.
v ازلدن يازيلماسا قول باشينا قضا گلمز.
v اسکي پامبوق بئز اولماز.
v اسکي دونون بيتي؛اوکسوز اوغلانين ديلي آجي اولور .
v اسلان انيگي ينه اسلاندر.
v اورلاشوبان سولارداشسا دنيز دولماز.
v اوزون ياشين اوجي اولوم؛آخري آيريليق.
v اوغوزون عارسيزي تورکمانين دلي سينه بنزه ر.
v اوغول آتادان گؤرمينجه سفره چکمز.
v اوغول آتانين يئتيريدر؛ايکي گوزوندن بيريدر.
v اوغول دخي نيله سين ؛بابا اولوب مال قالماسا.
v اونجه سودون؛سونرا قانين ؛ سوندا جانين آلدي .
v بابا ماليندان نه فايدا باشدا دولت اولماسا.
v باش اسن اولسا؛پورک بولونمازمي اولور.
v بير ايگيدين قره داغ يوموروسونجا مالي اولسا ييغار؛ديررطلب ايدر؛نصيبيندن آرتيغين ييه بيلمز.
v بيلديگين اونوتماسا عقل ياخشي.
v تپه گن کؤپوني سوسه گن ييرتار.
v تکبرليک ايليه ني تانري سئومز.
v چاليشان قره پولاد ئوزقيليجن کوتلمز.
v چيخان جان گرو گلمز.
v دنيا شيرين ؛جان عزيز.
v دنيا شيرين؛جان دادلي.
v دوغرو يول گورونورکن؛اگري يولدان گلميه يين.
v دولتسيز شريندن آللاه ساخلاسين .
v دولتلي اوغول قوپسا اوجاغنين گؤزودور.
v دوه جه بويوموشسن؛کوشکجه عقلين يوخ؛تپه جه يويوموشسن داريجا بئينين يوخ
v قادا پولاد اؤزقيلينجيم قينين دوغرار.
v قادر تانري وئرميينجه ارباييماز.
v قارااواشا دون گئييرسن قادين اولماز.
v قاري دوشمن دوست اولماز.
v قره ائشک باشينا ئوين وورسان قاتير اولماز.
v قره پولاد قيليچي چالمايينجا قريم دؤنمز.
v قره قوچا قييماينجا يول آلينماز.
v قوناغي گلمه ين قارا ائولر ييخيلسا ييي.
v قونشي حقي؛تانري حقي.
v قيز آنادان گؤرمينجه ئوگوت آلماز.
v کول تپه جيک اولماز.
v گؤنلون اوجا توتان ارده دولت اولماز.
v گليملي گئديملي دنيا ؛سون اوجي ئولوملي دنيا.
v گويده آرار؛يئرده بولور.
v هئچ ايگيده وئرمه سين قادرتانري گوز بونومي.
v هرزه- مرزه سويلمه
v يئرده ايسه چيحاراييم؛گويده ايسه انديره ييم
v ياپاغلي گويجه چمن گوزه قالماز
v ياپا-ياپا قارلار ياغسا يازا قالماز.
v ياد اوغلي ساخلاماقلا اوغول اولماز؛بويوينده سالير گئدر؛گوردوم ديمز.
v يالان سوزبودونيادا اولونجا؛ اولماسي ييي.
v يانليز ايگيت آلپ اولماز؛يوشان ديبي برک اولماز.
v يايان ارين اميدي اولماز.
قايناقلار:
کتاب دده قورقود- م .ع .فرزانه-1358
Dede kurkut kitabi-Prof.Drşmuharrem ERGİN