dede qorqud
Thursday, April 23, 2009
 



ايكينجي بوي:
سالور قازان`ين ائوينين ياغمالانديغي بوي

İkinci Boy:
Salur Qazan’ın Evinin Yağmalandığı Boy

مئهران باهارلي
Mehran Baharlı

اودگون، قيرآچان آيي، سيغير ايلي
Odgün, Qıraçan Ayı, Sığır İli
چهارشنبه، ٢٢ آپريل- ٢٠٠٩



دده قورقوت كيتابينين گئچميش بؤلومله ريني اوخوماق اوچون آشاغيداكي ايزله كله ره (لينكله ره) تيخلايين:

دده قورقوت كيتابي اؤنسؤزو
بيرينجي بوي: ديرسه خان اوغلو بوغاج خان`ين بويو


يازيملا ايلگيلي بير نئچه سؤز:

"-ه و"لي كلمه له رين اؤلچوت (ايستاندارد) و گؤركول (اده بي) ديلده يازيليشي: چاغداش ديليميزده اسكي توركجه و يا يابانجي كؤكه نلي چوخ ساييدا "–ه و" سسلي كلمه واردير. بونلار بير سيرا لهجه له ريميزده "–ه وәv " و "–ئوev " و بير سيرا لهجه له ريميزده ايسه "–ؤوöv "، "-ووov "، "-ؤيöy " اولاراق سؤيله نير. توركجه كلمه له رده ن "ائوev " (اه وәv ، اؤوöv ، اؤيöy )، "چئويرçevir " (چؤوورçövür ، چه ويرçәvir )، "سئوsev " (سؤوsöv ، سؤيsöy )، و.... يابانجي كؤكه نلي كلمه له رده ن "دولت" (ده وله تdәvlәt ، دئوله تdevlәt ، دؤوله تdövlәt )، "طويله" (طه ولهtәvlә ، طؤولهtövlә ، طاولاtavla )، "حوض" (حه ويضhәviz ، حوووضhovuz ، حاووضhavuz )، "دور" (ده ويرdәvir ، دئويرdevir ، دؤوورdövür ) و .... اؤرنه كله رينده اولدوغو كيمي. اؤزه لليكله "-ووov " و "-ؤوöv " سؤيله نيشي بير ياندان بيزي اسكي توركجه متينله ر و توركييه اده بي ديلينده ن اوزاقلاشديرير، بير ياندان دا ديليميزي فارس ديلي نورملارينا ياخينلاشديرير (فارسلار بو كلمه له ري حوض، دولت، دور، .... بيچيمينده تله ففوظ ائده رله ر). بيز "–ه و"لي كلمه له رين، توركجه كؤكه نلي اولسونلار و يا اولماسينلار، گؤركول و يازيلي ديليميزده تكجه "–ه وәv " و يا "–ئوev " بيچيمينده گؤسته ريلمه سي و سؤيله نمه سينده ن ياناييق. دولاييسي ايله بيزيم دده قورقوت كيتابي`نين ساده له شديريلميش يايينيميزدا بو كلمه له ر آشاغيداكي بيچيمده يازيلميشدير: ائوev (اه و، اؤي يئرينه)، چئويرçevir (چه وير، چؤوور يئرينه)، سئوsev (سه و، سؤو، سؤي يئرينه)، دئوله تdevlәt (ده وله ت، دؤوله ت يئرينه)، طه ولهtәvlә (طؤوله، طاولا يئرينه)، حه ويضhәviz (حوووض، حاووض يئرينه).

"-او"لي كلمه له رين اؤلچوت و گؤركول ديلده يازيليشي: چاغداش ديليميزده "–او"لي كلمه له رين چوخو "–ووov " بيچيمينده سؤيله نير. اؤرنه يين "آوav " يئرينه "اووov "، "ساوsav " يئرينه "سووsov " سؤيله نير. بيز بو "آو"لارين، گؤركول و يازيلي ديليميزده اصلينده اولدوقلاري كيمي و "–آو" بيچيمينده يازيلماسي و سؤيله نمه سينده ن ياناييق. دولاييسي ايله بيزيم دده قورقوت كيتابينين ساده له شديريلميش يايينيميزدا بو كلمه له ر آشاغيداكي كيمي يازيلميشدير: "آوav " (اوو يئرينه)، "ساوsav " (سوو يئرينه).

"-آوو" و "آو....و" كلمه له رين يازيليشي: بو كلمه له رين چوخو چاغداش لهجه له ريميزده "–وووovu " و "–ويوoyu " اولاراق سؤيله نير. اؤرنه يين "قاوورماqavurma " يئرينه "قووورماqovurma "، "قاوونqavun " يئرينه قووونqovun ، قوهونqohun ، قوهومqohum ؛ "قاووقqavuq " يئرينه قوووقqovuq ، قويوقqoyuq ؛ "تاووقtavuq " يئرينه تويوقtoyuq ، "ساووقsavuq " يئرينه سوووقsovuq ، سويوقsoyuq و... بو سؤيله نيش بير ياندان بيزي اسكي توركجه متينله رين ديلي و توركييه اده بي ديلينده ن اوزاقلاشديرير، اؤته ياندان دا فارس تله ففوظونا ياخينلاشديردير. (فارسلار "قاوورما" يئرينه "قورمه" دييه رله ر). بيز بو كلمه له رين ده – "سويوقsoyuq " كيمي يئرله شميش بير نئچه ايستيثنا خاريج اولماق اوزه ره "-آوو" بيچيمينده يازيلماسيندان ياناييق. دولاييسي ايله بيزيم دده قورقوت كيتابينين ساده له شديريلميش يايينيميزدا بو كلمه له ر آشاغيداكي كيمي يازيلميشدير: "قاوونqavun " (قووون، قوهون، قوهوم يئرينه)، "ياوروyavru " (ياوريyavrı ، يووروyovru و ... يئرينه)، "قاوورماqavurma " (قووورما يئرينه)، "ساورولدوsavruldu " (سوورولدو يئرينه)،

تارتيشمالي بير نئچه دئگي (كلمه) و بيزيم اؤنه ري-چؤزومله مه له ريميز

[١]-تولو قوشون ياوروسوTulu quşun yavrusu : دده قورقوت كيتابيندا بئله بير تركيب واردير: "تولو قوشون ياوروسو". بو تركيبده كي "تولو" كلمه سينين اوخونوش و آنلاملانديرماسيندا چئشيتلي دوشونجه له ر اورتايا آتيلميشدير. اونو "تويلوTüylü " (توكلو) اوخويانلار اولدوغو كيمي، "توله كTülәk " (آليجي قوش) صيفه تي ايله كؤكده ش سايانلارلا سالور بويونون اونقونو اولوب ككلييه بنزه يه ن آوجي و آليجي بئركوت قوشو ايله ايلگيله نديره نله ر اولموشدور. قازاق و قيرقيزلارين بو قوشو "تولوقوسTuluqus " آدلانديرديقلاري ساولانميشدير.

[٢]-آميت سويونون آسلانيAmıt suyunun aslanı : "آميت سويو`نون آسلاني" عيباره سينده گئچه ن "آميت" و يا "امه تƏmәt " سويو، اورتاآسيادا بير سو (ايرماق، گؤل) و بو سويون جؤلگه سينين زامان سوره جينده تحريف ائديلميش آديدير. هله ليك قونومو، يئري، اؤزگون (اصيل) و گرچه ك آدينين نه اولدوغو بللي اولمايان بو سويو "آمودريا" ايله بيرله شديره نله ر اولموشدور. آزه ربايجان جومهورييه تينده ايسه بو تركيبده كي "سو" كلمه سيني، سوي (طرف)، سوي (نسل) دييه اوخويانلار اولموشدور. آنجاق "اميت سويونون آسلاني و قاراجيق داغينين قاپلاني" تركيبله رينه باخينجا، بورادا بير سو و داغدان سؤز ائديلدييي و دولاييسي ايله بو اوخونمالارين يانليش اولدوغو اورتايا چيخير.

[٣]-دوزمه كDüzmәk -ديزمه كDizmәk : چاغداش آزه ربايجان توركجه سينده، بوتونويله فرقلي اولان ايكي ديزمه ك و دوزمه ك فئعلله ري بير بيري ايله قاريشديريلير. "ديزمه كDizmәk " يان يانا، اوست اوسته و يا آرد آردا سيرالاماق آنلاميندادير. "ديزينDizin " (اندئكس) و "ديزيDizi " (سئرييال) كلمه له ري بو فئعلده ن ياپيلان دئگيله ردير. اويسا "دوزمه كDüzmәk " بير ائحتيياجي قارشيلاماق، بير گؤره وي يئرينه گتيرمه ك آماجييلا بير چوخ شئيي، بيربيرينه اويدوراراق و بير بيريني بوتونله يه جه ك بيچيمده بير آرايا گتيرمه ك دئمه كدير. "دوزه نDüzәn " (نئظام) و "دوزگوDüzgü " (سيستئم) كلمه له ري بو فئعلده ن ياپيلان دئگيله ردير. ديزمه ك`ده تكجه سيرالاماق سؤز قونوسو ايكه ن، دوزمه ك`ده بير ايچ اويوم، آنلاملي بيرگه ليك و چاليشان سيستئم اولوشدورماق سؤز قونوسودور. دده قورقوت كيتابيندا دا بو ايكي قاورام آراسيندا آييريم گؤزه تيلميشدير. اؤرنه يين "صوراحيله ر ديزيلميشدي" و "بو اوغوزنامه ني دوزدو قوشدو" جومله له رينده اولدوغو كيمي.

[٤]-چاپماقÇapmaq –چارپماقÇarpmaq –چيرپماقÇırpmaq : فرقلي اولان بو اوچ ائيله م بير سيرا دوروملاردا يانليشليقلا بير بيري يئرينه ايشله ديلير. آنجاق دده قورقوت كيتابيندا دا گؤرولدويو كيمي بو ائيله مله رين آنلاملاري آراسيندا فرق واردير. "چاپماقÇapmaq " ائيله مي يئيين بير بيچيمده (آت) قوشدورماق، آخين ائتمه ك و سورعه تله قاچماق آنلاميندادير، "چاپار يئتدي" اؤرنه يينده اولدوغو كيمي. "چارپماقÇarpmaq " ائيله مي بير شئيه يئيينجه ده يمه ك، سورعه تله بير يئره وورماق آنلاميندادير، "قويروق چارپيب قامچيلايان" اؤرنه يينده اولدوغو كيمي. "چيرپماقÇırpmaq " ائيله مي ايسه يئيين و كسيك كسيك سيلكه له مه ك، ايكي شئيي بير بيرينه چارپماق، سولو يئمه كله ري قاشيقلا يئيينجه قاريشديرماق آنلاميندا اولوب، اسكي متينله رده گئچمه ز.

[٥]-يدمه كYәdmәk - يئتمه كYetmәk : دده قورقوت كيتابيندا ايكي آيري "يدمه ك" و "يئتمه ك" فئعلله ري واردير. آنجاق چاغداش آزه ربايجان توركجه سينده بو ايكي فرقلي فئعل آراسيندا آييريم اونوتولموش و بونلارين هر ايكيسي يانليشليقلا "يئتمه ك" بيچيمينده يازيلير و سؤيله نير. اويسا "يدمه ك" فئعلي بير شئي و يا شئيله ري باغلاياراق آرديندان چكيب گؤتورمه ك، گره يينده قوللانماق اوچون بير شئيي الده بولوندورماق و آييرماق آنلاملاريندادير. فارسجايا دا گيرميش اولان "يده كYәdәk " كلمه سي بو فئعلده ن تؤره ديلميش بير آددير. "يئتمه ك" ائيله مي ايسه، اولقونلاشماق، بؤيومه ك، اولالماق و بللي بير قونوما، يئره، آماجا، اؤلچويه ارمه ك، يئتيشمه ك و اولاشماق آنلاملاريندادير.

[٦]-مرهMәrә -برهBәrә : بيرينين گؤزله رينه باخاراق و يا ايلگيسيني چكمه ك اوچون سؤيله نه ن، نيدا و خطاب اوچون ايشله ديله ن بو كلمه نين آنلامي، ائي، هئي، به، واي، اده، گده و ... دير. (توركييه ده "برهBre ") "مره" كلمه سينين كؤكه ني تارتيشما قونوسودور. بير سيرا آراشديرماجيلار اونو بالكان ديلله رينده ن توركجه يه گئچميش بير كلمه اولاراق قبول ائده رله ر. باشقا آراشديرماجيلارسا "مره"نين توركجه اولدوغونو ساولاييرلار. بو ايكينجي قوروپا گؤره "مره" نيداسي، توركجه "مره مه كMәrәmәk ، ماراماقMaramaq " فئعلينده ن كؤكه ن آلميشدير. بو فئعل چئشيتلي توركول (توركي) ديلله رينده گؤزله مله مه ك، گؤز قويماق، پوسو قورماق، آولاماق و ... آنلاملاريندادير. بوگون ديليميزده وار اولان "بره لتمه كBәrәltmәk " و "ماراقMaraq " دئگيله ري ده "مره" ايله كؤكده شديرله ر. آزه ربايجاندا بير سيرا جوغرافي آدين او جومله ده ن "مره ند" (مرند)، "مارالان" و "مرگه ن" (آو يئري) ده عئيني كؤكه نده ن گلدييي ايله ري سورولموشدور.

[٧]-ايلاقيرديIlaqırdı : دده قورقوت كيتابيندا دا گئچه ن "ايلاقيردي" كلمه سي بوش سؤز، چره ند، هرزه مرزه، جفه نگ، ايلگيسيز لاف آنلاملاريندادير. (توركييه ده لاقيردي). بو كلمه ني آزه ربايجان جومهورييه تي آراشديرماجيلاريندان بير نئچه سي، "آرقيري، آلا قووي، آلا قارا"، ... دييه اوخوموشلاردير. اويسا "ايلاقيردي" كلمه سي، "ايلاقيرماق" فئعلينه، فئعلده ن آد ياپان –دي سون اكي آرتيريلاراق الده ائديلميشدير (آليندي = آلين. + -دي = رسيد اؤرنه يينده اولدوغو كيمي). "ايلاقيرماقIlaqırmaq " ائيله مينين اسكي بيچيمي آلاقيرماق Alaqırmaq`دير. بو فئعل –قير سون اكي كؤمه يي ايله ياپيلميش بير فئعلدير. -قير (-گور، -غير، -غور، -كير، -كور، -خور، .....) سون اكي، توركجه ده سسلي فيزييولوژيك ايشله ييشله رين قيلينيشي آنلاتيمي ايله ايلگيلي فئعلله ر ياپان چوخ اسكي بير سون اكدير. بو اكي اؤز ايچينده بارينديران بير نئچه فئعل بئله دير: آيقيرماق، هايقيرماق، آسقيرماق، آلاقيرماق، آنقيرماق، اؤسكورمه ك، اؤيورمه ك، اوفورمه ك (اوفگورمه ك)، باغيرماق، بؤيورمه ك، پيسقيرماق، پوفكورمه ك، پوفقورماق، پاوقيرماق (آلوو آلوو اود يانماق)، پوسكورمه ك، تالقيرماق (شپه گلمه ك)، تيسقيرماق، تيشقيرماق، توزقيرماق، توفكورمه ك، توكورمه ك (بيزده: توفكورمه ك، توفورمه ك، توپورمه ك)، جه وكيرمه ك (يئني دوغانين آغلاماسي)، چاغيرماق، قاغيرماق، چاوقيرماق، چمكيرمه ك (ترسله مه ك)، چيغيرماق، قيغيرماق، فينقيرماق، يانگقيرماق (يانقيلانماق)، فيشقيرماق، قوغورماق (گؤوه رچينين اؤتمه سي)، قيشقيرماق، قيچقيرماق، سوسكورمه ك (آشيري سوسله نه ره ك ديققه تله ري چكمه ك)، سومكورمه ك، گه گيرمه ك (بيزده گه ييرمه ك)، هافقيرماق، هووخورماق [سويوقدان الل.ه ريني ‌هافقيريردي]، هونكورمه ك، هينچقيرماق، هيچقيرماق، ايژقيرماق، كيشگيرمه ك، اوشگورمه ك (ايتي آوي ايزله مه يه تحريك ائتمه ك)، ....

[٨]-اوچاردا قوزقون قالميش، يورتدا تازي دولوشموشUçarda quzqun qalmış, yurtda tazı doluşmuş . اؤزگون بتيكده بئله بير عيباره واردير: "اوچارده قوزغون تازي طولشمش يورنده قالمش". بو عيباره ده گؤزه چارپان آچيق يانليشليغي دوزه لتمه ك آماجي ايله آراشديرماجيلار چئشيتلي اؤنه ريله رده بولونموشلاردير. بير سيراسي بو عيباره يه بير "قالميش" كلمه سي آرتيراراق اونو (اوچاردا قوزقون قالميش، تازي دولاشميش يورتدا قالميش) بيچيمينده يئنيده ن يازميشلاردير. آنجاق بيزجه بو اوناريلميش يئني بيچيم ده سورونلودور. بو عيباره ني "اوچاردا قوزقون قالميش، يورورده تازي دولاشميش" اولاراق اونارانلار دا اولموشدور. اويسا بيزجه بو اوناريما گره ك يوخدور و تكجه عيباره ده گئچه ن "قالميش" و "دولوشموش" كلمه له رينين يئريني ده ييشديره ره ك آنلاملي و دوزگون بير عيباره الده ائتمه ك اولاسيدير: "اوچاردا قوزقون قالميش، يورتدا تازي دولوشموش". بورادا سؤيله مه ك ايسته نيله ن شئي بودور: "اوچانلاردان تكجه قوزقون قالميش، ائوين ييخينتيلارينا ايسه تازي دولوشموش" (يورت`ون آنلاملاريندان بيري ده خارابا و اسكي بير ياپينين ييخينتيلاريدير).

[٩]-قوم، قوما، قابلاريم يوردمQom, qoma, qablarım yurdum : بو بويدا "قوم قملزميم فوما يوردم" شكلينده بير جومله واردير. بو عيباره نين دوزگون اوخونوشو ايله دويوروجو آنلاملانديريلماسي هله ليك مومكون اولماميشدير. آراشديرماجيلار بو عيباره ني اولوشدوران كلمه له ري چئشيتلي بيچيمله رده اوخوموش و آنلاملانديرميشديرلار. او جومله دن بيرينجي كلمه ني عره بجه "قووم Qovm, qovum" و توركجه "قومqum "، "قومqom "؛ ايكينجي كلمه ني عره بجه-توركجه قبيله منيم qәbilә mәnim، توركجه قوملاماييمqumlamayım ، قوملاميمqomlamım ، قوملا منيم qomla mәnim، قابلا منيمqabla mәnim؛ اوچونجو كلمه ني ايسه توركجه قاماqama ، قوماquma ، قوماqoma و قونارqonar بيچيمينده اوخويانلار اولموشدور. بو عيباره ني م. ارگين "قوهوم قبيله، منيم اورتاق يوردوم"، س. تئزجان ايسه "قوهوم قابلا منيم قونار يوردوم" شكلينده آنلاملانديرميشديرلار. بيزجه بو عيباره نين دوزگون اوخونوشو- اوچونجو و ايكينجي كلمه له رين يئرله ري ده ييشديريلديكده ن سونرا- "قوم، قوما، قابلاريم يوردوم" اولابيله ر. كلمه له رين دال قاباق يازيلماسي، دده قورقوت كيتابيندا سيخجا قارشيلاشان بير اولايدير. نئجه كي عئيني بويدا، "قورما قور قوشاقلي" عيباره سي ناسيخ طره فينده ن "قور قورما قوشاقلي" اولاراق يازيلميشدير. بو جومله نين ايلك كلمه سي و يا "قومqom "، دري ايله اؤرتولموش بير چيشيت چادير، آلاچيق، بؤيوك اولمايان ساده قوناق ائوي، يئمه ك ائوي، يايلاق ائوي، بير كيمسه يه عاييد كيچيك يئرله شيم يئري؛ تارلا، آغاييل آنلاملاريندادير (سون ايكي آنلامدا ائرمه نيجه دير). ايكينجي كلمه و يا "قوماqoma " چوبوقلا هؤرولوب اوستو كئچه ايله اؤرتولموش كؤچه ريله رين آلاچيغي، باريناق و سيغيناق دئمه كدير. "قابلاريمqablarım " ايسه قوهوملاريم و قودام (خويشاوندان) آنلاميندادير. اسكي توركجه ده قاqa –قاپqap –قابqab، عاييله، ياسون، قايين قودا، قوهوملار و "قامqam " منيم عاييله م، منيم قودام آنلاملاريندا ايدي. اسكي بولقار توركجه سينده يئدديجه نين (هفته نين) بير گونو "قاب گونو" (قوهوملارين گونو) دييه آدلانديريليردي. بئله جه "قوم، قوما، قابلاريم يوردوم" عيباره سي "ائويمين، آلاچيغيمين، قوهوملاريمين يئرله شدييي يوردوم" دئمه كدير.

[١٠]-چايا باخسا چاليمليÇaya baxsa çalımlı : دده قورقوت كيتابيندا بئله بير عيباره واردير: "چايه باقسه چالملو". بو عيباره ني آزه ربايجان جومهورييه تينده "چپه باخسا چالمالي" (چپ باخانيني چالان) و يا "چپه باغلاسا چالمالي" (ساريغيني چپه باغلايان) دييه اوخويوب آنلاملانديرانلار اولموشدور. اويسا هم بو اوخونوشلار و هم آنلاملانديرمالار يانليشدير. بو عيباره نين دوزگون اوخونوشو بئله دير: "چايا باخسا چاليملي". بورادا "چاياçaya "، دؤنه ره ك، يئيين، چئويك، موته حه رريك و يا چايماق فئعلينده ن اولاراق، قاشلاريني چاتيب باخاراق، قوشقو ايله باخاراق آنلاملاريندادير و فارسجا "چپه" ايله هئچ بير ايلگيسي يوخدور. "چاليمليçalımlı " ايسه، گؤسته ريشلي، گؤرونوشلو، قوروملو، باشقاسيني ائتگيله مه ك آماجي ايله اؤزونو توتاراق ياپيلان داورانيش آنلاميندادير. "چايا باخسا چاليملي"، "قاشلاريني چاتاراق باخارسا گؤسته ريشلي اولور" دئمه كدير.

[١١]-قوراما قور قوشاقQurama qur quşaq : اؤزگون بتيكده اوچ دئگيده ن اولوشان بير عيباره واردير: "قور قورمه قوشقلو". "قور Qur" كلمه سينين ايلكين آنلامي قارين و داها سونرالار بئل باغي، قارينا سارينان قوماش و ساريقدير (كمر، كمربند). "قوشاقQuşaq –قورشاقQurşaq " كلمه سي بئل ساريغي، كمه ر، بئل باغي، چاديرين چئوره سينه سارينان يون قوماش آنلاملاريندادير (قورشاماقQurşamaq بئله قورشاق باغلاماق). "قوراماQurama " ايسه آرتيق اولان قوماش، تخته و ... پارچالاري و بو پارچالاردان ياپيلان نسنه له ر دئمه كدير. اسكي آزه ربايجان- آنادولو توركجه سينده "قور قوشاق" ايكيليسي هميشه قوشا اولاراق ايشله ديلدييي اوچون، بيز بو عيباره ني "قوراما قور قوشاق" اولاراق ("قور قوراما قوشاق" يئرينه) يئنيده ن يازديق.

[١٢]-كله مهKәlәmә – كله مه كKәlәmәk : دده قورقوت كيتابيندا بئله بير جومله واردير: "آغ آلنيندا بئش کله مه دوعا قيلديق". بو جومله ده گئچه ن "كله مه" سؤزو توركجه دير. بو سؤزون كؤكه ني قونوشماق، سؤيله مه ك، دئمه ك، دانيشماق، صؤحبه ت، سؤيله شي آنلاملاري بولونان "كله مه ك" فئعليدير. بو كؤكده ن تؤره ميش "كله جيKәlәci " (كله جه، كله جو، كله ج، كالا) اسكي توركجه ده سؤز، ديش اؤلكه له ره گؤنده ريله ن ائلچي و خاره زم توركجه سينده اينفورماسييون و راپورت آنلاملاريندا ايدي. دده قورقوت كيتابيندا دا "كله جي"-"گله چي" سؤز و دئييش آنلاميندا ايشله ديلميشدير. توركييه ده آري توركجه چيليك آخيمينا باغلي اولان نوروللاه آتاج، "كله جي"`ني عره بجه "كلمه" دئگيسينين قارشيليغي اولاراق قوللانميشدير. بوگون توركجه (توركييه، آزه ربايجان، ايران، عراق) و توركمه نجه ديلله رينده "قورونماق اوچون اوخونان قورآن`ين قوتسال سؤزله ري" آنلاميندا ايشله ديله ن (كليمه، كلمه، كله مه) اصلينده عره بجه "كلمه" دئييل، بو توركجه "كله مه" دئگيسيدير. ("كله". فئعلي +"-مه" سون اكي). تورك عله وي قيزيلباشلارين (اهل حق) قوتسال كيتابلاري ساييلان "كلام"لار (عره بجه سي "كلامات") دا عئيني توركجه "كله مه" دئگيسينده ن آلينمادير. دولاييسي ايله بيزيم دده قورقوت كيتابينين ساده له شديريلميش يايينيميزدا توركجه "كله مهKәlәmә " ايله عره بجه "كلمهKәlmә " آراسيندا آييريم گؤزه تيلميشدير.


سالور قازان`ين ائوي.نين ياغمالانديغي بوْي`و به يان ائده ر [+خانيم هئي!]


بير گۆن اۇلاش اوْغلو، تۇلو قۇشون.ون ياوروسو[١]، آميت سۇيو`نون آسلاني[٢]، قاراجيق [+داغينين] قاپلاني، [+تورکوستان`ين ديره يي!،] قوْنور آتين يييه سي، خان اۇروز`ون آغاسي، باييندير خان`ين گووئييسي، قالين اوْغوز`ون دئوله تي، قالميش ايگيت.ين آرخاسي، بئزه ميسکين.ين اۇمودو، سالور قازان يئرينده ن [+اؤرو] دۇرموشدو. دوْخسان باشلي بان ائوله رين.ي قارا يئرين اۆزه رينه ديکديرميشدي. دوْخسان يئرده آلا قالي ايپه ك دؤشه ميشدي. سكسه ن يئرده باديالار قۇرولموشدو. آلتين آياق، صۇراحيله ر ديزيلميشدي[٣]. دوْققوز قارا گؤزلو، خۇب اۆزلو، ساچي آردينا هؤرولو، گؤيسو قێزيل دۆيمه لي، ال.له ري بيله يينده ن قێنالي، بارماقلاري نيگارلي، محبوب کافير قێزلاري قالين اوْغوز به يله رينه ساغراق سۆروب ايچه رله ردي.

ايچيب ايچيب اۇلاش اوْغلو سالور قازان`ين آلنينا شارابين ايتيسي چێخدي. قابا ديزي اۆزه رينه چؤكدو، آييتدي:

"اۆنوم.و آنلايين به يله ر!
سؤزوم.و دينله يين به يله ر!
ياتا ياتا يانيميز آغريدي،
دۇرا دۇرا بئليميز قۇرودو؛
يۆرويه ليم، آ به يله ر!
آو آولاياليم، قۇش قۇشلاياليم!
سێغين، گئييك يێغاليم!
قاييداليم اوْتاغيميزا دۆشه ليم!
يييه ليم، ايچه ليم، خوْش گئچه ليم!"

[+دئدي.]

قێيان سلجۆک اوْغلو دلي دوْندار آييدير: "بلي، خان قازان، مصله حه تدير". قاراگؤنه اوْغلو قارا بۇداق آييدير: "آغام قازان، مصله حه تدير".

اوْنلار ائيله دئگه ج، آت آغيزلي آروز قوْجا ايکي ديزينين اۆستونه چؤكدو، آييدير: "آغام قازان، ساسي دينلي گۆرجوستان.ين آغزيندا اوْتورورسون، اوْردون.ون اۆستونه کيمي قوْيارسين؟" قازان آييدير: "اۆچ يۆز ايگيت ايله ن اوْغلوم اۇروز منيم ائويم.ين اۆستونه دۇرسون!" دئدي. قوْنور آتين.ي چکديردي، بۆتون ميندي. تپه ل قاشقا آيقيرينا دوْندار ميندي. گؤي بده ويسين.ي تۇتدوردو، قازان به ي`ين قارينداشي قاراگؤنه ميندي. آغ بده ويسين.ي چکديردي، باييندير خان`ين ياغيسين.ي باسان شير شمس الدين ميندي. پاراسار`ين بايبورت حيصاريندان پارلاييب اۇچان بئيره ك بوْز آيقيرينا ميندي. قوْنور آتلي قازان`ا "کئشيش" دييه ن به ي يئگنه ك دوْرو آيقيرينا ميندي. سايا وارسام، تۆكه نسه اولماز. قالين اوْغوز به يله ري ميندي، آلا داغ`ا آلا، لشکه ر آوا چێخدي.

كافيرين جاسوسو جاسوسلادي، واردي کافيرله ر آزقيني شؤكلو مليك`ه خبه ر وئردي. يئددي مين قافتانينين آردي يێرتيقلي، ياريميندان قارا ساچلي، ساسي دينلي، دين دۆشمه ني، آلاجا آتلي کافير ميندي. اێلقادي، [+گئجه ايچينده،] دۆن بۇچوغوندا قازان به ي`ين اوْردوسونا گلدي. آلتين بان ائوله رين.ي کافيرله ر چاپديلار[٤]. قازا بنزه ر قێزي.ني، گليني.ني چێغيريشديرديلار. طه وله طه وله شاهباز آتلاريني مينديله ر. قاتار قاتار قێزيل ده وه له ريني يدديله ر[٥]. آغير خزينه سيني، بوْل آقچاسيني ياغمالاديلار.

قێرخ اينجه بئللي قێزلا بوْيو اۇزون بۇرلا خاتين اسير گئتدي. قازان به ي`ين قاريجيق اوْلموش آناسي قارا ده وه بوْينوندا آسيلي گئتدي. خان قازان`ين اوْغلو اۇروز به ي اۆچ يۆز ايگيت.ي ايله ن الي باغلي، بوْينو باغلي گئتدي. ايله ک قوْجا اوْغلو ساري قۇلماش قازان به ي`ين ائوي اۆزه رينه شهيد اوْلدو. قازان`ين بۇ ايشله رده ن خبه ري يوْخ.

کافير آييدير:

"به يله ر!
قازان`ين طه وله طه وله شاهباز آتلاريني مينميشيز؛
آلتين.يني، آقچاسيني ياغمالاميشيز؛
قێرخ ايگيت.ي ايله ن اوْغلو اۇروز`و تۇتساق ائتميشيز؛
قاتار قاتار ده وه له ريني يدميشيز؛
قێرخ اينجه بئللي قێزلان قازان`ين حالاليني تۇتموشوز؛
بۇ حاييفلاري بيز قازان`ا ائتميشيز"

دئدي.

كافيرين بيري آييدير: "قازان به ي`ده بير حاييفيميز قالدي". شؤكلو مليک آييدير: "مره [٦] آزناوور، نه حاييفيميز قالدي؟" کافير آييدير: "قازان`ين قاپيلي دروه ند`ده اوْن مين قوْيونو واردير. شوْل قوْيونلاري دخي گؤتورسه ک، قازان`ا اۇلو حاييف ائده ر ايديک" دئدي. شؤكلو مليک آييدير: "آلتي يۆز کافير وارسين، قوْيونو گتيرسين!" دئدي. آلتي يۆز کافير آتلاندي، قوْيونون اۆزه رينه اێلقار واردي.

گئجه ياتيرکه ن قاراجيق چوْبان قارا قايقيلي واقيعه گؤردو. واقيعه سينده ن سرميردي، اؤرو دۇردو. قێيان گۆجو، دمير گۆجو، بۇ ايکي قارداشي.ني يانينا آلدي؛ آغاييلين قاپيسيني برکيتدي. اۆچ يئرده تپه كيمي داش يێغدي، آلا قوْللو ساپانين.ي الينه آلدي. ناگاهاندان قاراجيق چوْبان`ين اۆزه رينه آلتي يۆز کافير قوْيولدو.

کافير آييدير:

قارانقو آخشام اوْلاندا قايقيلي چوْبان،
قارلا ياغمور ياغاندا چاخماقلي چوْبان،
سۆتو، پنيري، بوْل قايماقلي چوْبان!

قازان به ي`ين دۆنلويو، آلتين بان ائوله ريني بيز يێخميشيز.
طه وله طه وله شاهباز آتلاريني بيز مينميشيز.
قاتار قاتار قێزيل ده وه سيني بيز يدميشيز.
قاريجيق آناسيني بيز گتيرميشيز.
آغير خزينه، بوْل آقچاسيني بيز ياغمالاميشيز.
قازا بنزه ر قێزي.ني، گليني.ني بيز اسير ائتميشيز.
قێرخ ايگيت.ي ايله ن قازان`ين اوْغلونو بيز گتيرميشيز.
قێرخ اينجه بئللي قێزلا قازان`ين حالاليني بيز گتيرميشيز.

مره چوْبان، اێراغيندان، ياخينيندان بري گلگيل!
باش انديريب، باغير باسغيل!
بيز کافيره سالام وئرگيل!
اؤلدورمه يه ليم،
شؤكلو مليك`ه سني ايله ته ليم،
سنه به يليك آلي وئره ليم!

[+دئدي.]

چوْبان آييدير:

اێلاقيردي[٧] سؤيله مه، مره ايتيم کافير!
ايتيمله بير يالاقدا يۇندوم.و ايچه ن آزقين کافير!

آلتينداكي آلاجا آتين.ي نه اؤيه رسين، [+مره کافير]
آلا باشلي گئچيمجه گلمه ز منه!
باشينداكي تۇغولقاني نه اؤيه رسين، مره کافير،
باشيمداكي بؤرکومجه گلمه ز منه!
آلتميش تۇتام گؤنده ريني نه اؤيه رسين، مۇردار کافير،
قێزيلجيق ده يه نه ييمجه گلمه ز منه!
[+قارا پوْلات اۇز] قێليجيني نه اؤيه رسين، مره کافير،
اه يري باشلي چؤوگه نيمجه گلمه ز منه!
بيله يينده دوْخسان اوْخون.و نه اؤيه رسين، مره کافير.
آلا قوْللو ساپانيمجا گلمه ز منه!

اێراغيندان، ياخينيندان بري گلگيل!
ايگيتله رين ضربيني گؤرگيل، اوْندان اؤتگيل!

دئدي.

بي تکه للوف کافيرله ر آت تپديله ر، اوْخ سپديله ر. اره نله ر ائوره ني قاراجيق چوْبان ساپانينين آياسينا داش قوْيدو، آتدي. بيرين.ي آتاندا ايکيسين.ي، اۆچون.و يێخدي. ايکيسيني آتاندا اۆچون.و، دؤردون.و يێخدي. کافيرله رين گؤزونه قوْرخو دۆشدو. قاراجيق چوْبان، كافيرين اۆچ يۆزونو ساپان داشييلا يئره بێراخدي. ايکي قارداشي اوْخا دۆشدو، شهيد اوْلدو. چوْبانين داشي تۆكه ندي؛ قوْيون دئمه ز، گئچي دئمه ز، ساپانين آياسينا قوْيار آتار، کافيري يێخار. كافيرين گؤزو قوْرخدو. دۆنيا عاله م كافيرين باشينا قارانقو اوْلدو؛ آييدير: "ياريماسين، يارچيماسين؛ بو چوْبان بيزيم هپيميز.ي قێرار اوْلا مي؟!" دئديله ر. دخي دۇرماييب، قاچديلار.

چوْبان شهيد اوْلان قارداشلارين.ي حاققينا قوْيدو. کافيرله ر.ين لشينده ن بير بؤيوک تپه يێغدي، چاخماق چاخيب اوْد ياخدي. دخي كپه نه يينده ن قۇرومسو ائديب ياراسينا باسدي. يوْلون قێييسين.ي آليب اوْتوردو. آغلادي، سێغلادي.

آييدير:

"سالور قازان، به ي قازان!
اؤلو مۆسون، ديري ميسين،
بۇ ايشله رده ن خبه رين يوْخ مۇدور؟"

دئدي.

مگه ر، خانيم، اوْل گئجه قالين اوْغوز`ون دئوله تي، باييندير خان`ين گووئييسي اۇلاش اوْغلو سالور قازان، قارا قايقيلي واقيعه گؤردو. سرميردي، اؤرو دۇردو.

آييدير:

بيلير ميسين، قارينداشيم قاراگؤنه،
دۆشومده نه گؤروندو؟
قارا قايقيلي واقيعه گؤردوم،
يۇمروغومدا تالبينان شاهين.ي، منيم قۇشومو آلير گؤردوم،
گؤيده ن اێلديريم.ي آغ بان ائويم.ين اۆزه رينه شاخير گؤردوم،
تۇم قارا پۇساريق.ي اوْردومون اۆزه رينه تؤکولور گؤردوم،
قۇدوز قۇرتلار.ي ائويمي دالار گؤردوم،
قارا ده وه.ني انسه مده ن قاورار گؤردوم،
قارغي كيمي قارا ساچيم.ي اۇزانير گؤردوم،
اۇزانيبان گؤزومو اؤرته ر گؤردوم،
بيله ييمده ن اوْن بارماغيمي قاندا گؤردوم.
نئجه کيم بو دۆشو گؤردوم،
شۇندان بري عاغليم.ي، اۇسوم.و دره بيلمه ن.
خانيم قارداش، منيم بۇ دۆشومو يوْرغيل منه!"

دئدي.

قاراگؤنه آييدير:

"قارا بۇلوت دئدييين، سنين دئوله تيندير.
قار ايله ياغمور دئدييين، لشکه ريندير.
ساچ قايقيدير.
قان قارادير.
قالانيسين.ي يوْرابيلمه ن،
آللاه يوْرسون!"

دئدي.

بؤيله دئگه ج قازان آييدير:

"منيم آويمي پوْزما،
لشکه ريمي داغيتما!.
من بۇگون قوْنور آتا قاخارام،
اۆچ گۆنلوك يوْلو بير گۆنده آليرام.
اؤيله اوْلمادين يۇردوم.ون اۆستونه واريرام؛
اگه ر ساغدير، اسه ندير،
آخشام اوْلمادين گنه من سنه گليره م.
اوْردوم ساغ، اسه ن دئييل ايسه،
باشينيزا چارا ائدين؛
من دخي گئتديم"

دئدي. قوْنور آتين.ي ماهميزلادي، قازان به ي يوْلا گئتدي.

گلي گلي يۇردونون اۆزه رينه گلدي. گؤردو کيم، اۇچاردا قۇزقون قالميش، يۇرتدا تازي دوْلوشموش [٨]. قازان به ي بۇرادا يۇرت ايله ن خبه رله شميش. گؤره ليم خانيم، نه خبه رله شميش.

قازان آييدير:

قوْم، قوْما، قابلاريم يۇردوم [٩]،
قۇلان ايله سێغين، گئيييه قوْنشو يۇردوم،
سني ياغي نره ده ن داريميش، گؤزه ل يۇردوم؟!
آغ بان ائويم.ين ديکيله نده يۇردو قالميش،
قاريجيق آنام.ين اوْلوراندا يئري قالميش،
اوْغلوم اۇروز.ون اوْخ آتاندا پۇتا قالميش،
اوْغوز به يله ري.نين آت چاپاندا مئيدان قالميش،
قارا مۇطباخ.ين ديکيله نده اوْجاق قالميش

[+دئدي.]

بۇ حاللاري گؤردويونده قازان`ين قارا قێيما گؤزله ري قان ياش دوْلدو، قان دامارلاري قاينادي، قارا باغري سارسيلدي. قوْنور آتيني اؤکجه له دي، کافير.ين گئچدييي يوْلا دۆشدو، گئتدي.

قازان`ين اؤنونه بير سۇ گلدي. قازان آييدير: "سۇ حاق ديدارين.ي گؤرموشدور، من بۇ سۇ ايله خبه رله شه ييم" دئدي. گؤره ليم خانيم، نئجه خبه رله شدي.

قازان آييدير:

چاغنام چاغنام قايالاردان چێخان سۇ،
آغاج گميله ري اوْينادان سۇ،
حسه ن ايله حۆسئين`ين حسره تي سۇ،
باغ و بوْستانين زيينه تي سۇ،
عاييشه ايله فاطيمه`نين نيكاحي سۇ،
شاهباز آتلار.ين [+گليب] ايچدييي سۇ،
قێزيل ده وه له ر.ين گليب گئچدييي سۇ،
آغ قوْيونلار.ين گليب چئوره سينده ياتديغي سۇ،

اوْردومون خبه رين.ي بيلير ميسين، دئگيل منه!
قارا باشيم قۇربان اوْلسون، سۇيوم، سنه!

دئدي.

سۇ هاچان خبه ر وئرسه گره ك؟! سۇدان گئچدي، بۇ كز بير قۇردا تۇش اوْلدو. "قۇرت.ون اۆزو مۇباره کدير، قۇرت ايله ن بير خبه رله شه ييم" دئدي. گؤره ليم خانيم، نه خبه رله شدي.

قازان آييدير:

قارانقو آخشام اوْلاندا گۆنو دوْغان،
قار ايله ياغمور ياغاندا ار كيمي دۇران،
قازاغوج آتلار.ي [+گؤردويونده] کيشنه شديره ن،
قێزيل ده وه.ني گؤردويونده بوْزلاشديران،
آغجا قوْيون.و گؤردويونده قۇيروق چارپيب قامچيلايان،
آرخاسيني وۇروب برک آغاييلين آردين.ي سؤکه ن،
قارما اؤيه ج سميزين.ي آليب تۇتان،
قانلي قۇيروق.ونو اۆزوب چاپ چاپ اۇدان،
آوازي قابا كؤپه كله ره قاوقا سالان،
چاخماقليجا چوْبانلاري دۆنله يۆگورده ن،

اوْردومون خبه رين.ي بيلير ميسين؟، دئگيل منه!
قارا باشيم قۇربان اوْلسون، قۇردوم، سنه!

دئدي.

قۇرت هاچان خبه ر وئرسه گره ك؟! قۇرتدان دخي گئچدي، قاراجيق چوْبان`ين قارا کؤپه يي قازان`ا قارشي گلدي. قازان قارا كؤپه كله خبه رله شدي. گؤره ليم خانيم، نه خبه رله شدي.

آييدير:

قارانقو آخشام اوْلاندا واف واف هۆره ن،
آجي آيران.ي، تؤکوله نده، چاپ چاپ ايچه ن،
گئجه گله ن خێرسيزلاري قوْرخودان،
قوْرخودوبان شاماتاسي ايله هۆرکوده ن،

اوْردومون خبه رين.ي بيلير ميسين؟، دئگيل منه!
قارا باشيم.ين ساغليغيندا ايييليکله ر ائده م، کؤپه ک سنه!

دئدي.

كؤپه ك هاچان خبه ر وئرسه گره ك؟ كؤپه ك قازان`ين آتينين آياغينا چاپ چاپ دۆشه ر، سين سين سينله ر. قازان بير توْمار ايله كؤپه يي وۇردو. كؤپه ك چکيلدي، گلدييي يوْلا گئتدي. قازان كؤپه يي قوْوالايي، قاراجيق چوْبان`ين اۆزه رينه گلدي. چوْباني گؤردويونده خبه رله شدي. گؤره ليم خانيم، نه خبه رله شدي.

قازان آييدير:

قارانقو آخشام اوْلاندا قايقيلي چوْبان!
قارلا ياغمور ياغاندا چاخماقلي چوْبان!
اۆنوم.و آنلا، سؤزوم.و دينله:
آغ بان ائويم شۇندان گئچميش.
گؤردون مۆ؟ دئگيل منه!
قارا باشيم قۇربان اوْلسون، چوْبان، سنه!

دئدي.

چوْبان آييدير:

اؤلموش مۆيدون، ايتميش مييدين، آ قازان!
قاندا گزه ردين، نره ده يدين، آ قازان!
دۆن يوْخ، اؤته کي گۆن ائوين بۇندان گئچدي،
قاريجيق آنان قارا ده وه بوْينوندا آسيلي گئچدي.
قێرخ اينجه بئللي قێزييلا حالالين
بوْيو اۇزون بۇرلا خاتين، آغلاييبان شۇندان گئچدي.
قێرخ ايگيتيله ن اوْغلون اۇروز باشي آچيق، يالين آياق
كافيرله رين يانينجا تۇتساق گئتدي.
طه وله طه وله شاهباز آتلارين.ي کافير مينميش،
قاتار قاتار قێزيل ده وه له رين.ي کافير يدميش،
آلتين.يني، آقچا.ني، بوْل خزينه ني کافير آلميش!

[+دئدي.]

چوْبان بؤيله دئگه ج قازان آه ائتدي. عاغلي باشيندان گئتدي، دۆنيا عاله م گؤزونه قارانقو اوْلدو.

آييدير:

آغزين قۇروسون، چوْبان!
ديلين چۆروسون، چوْبان!
قايير سنين آلنينا قادا يازسين، چوْبان!

دئدي.

قازان به ي بؤيله دئگه ج چوْبان آييدير:

نه قاخارسين منه، آغام قازان،
يوْخسا گؤيسونده يوْخ مۇدور ايمان؟
آلتي يۆز کافير دخي منيم اۆزه ريمه گلدي.
ايکي قارداشيم شهيد اوْلدو.
اۆچ يۆز کافير.ي اؤلدوردوم، غزا ائتديم؛
سميز قوْيون.و، آريق توْخلو.نو
سنين قاپيندان کافيرله ره وئرمه ديم.
اۆچ يئرده يارالانديم،
قارا باشيم بۇنالدي، يالقێز قالديم؛
سۇچوم بۇ مۇدور؟

دئدي.

چوْبان آييدير:

قوْنور آتين.ي وئرگيل منه،
آلتميش تۇتام گؤنده ريني وئرگيل منه،
آپ آلاجا قالخانيني وئرگيل منه.
قارا پوْلات اۇز قێليجين.ي وئرگيل منه،
ساداغيندا سكسه ن اوْخون.و وئرگيل منه.
آغ توْزلوجا قاتي يايين.ي وئرگيل منه،

کافيره من وارايين،
يئنيده ن دوْغانين.ي اؤلدوره يين،
يئنيمله آلنيم.ين قانين.ي من سيله يين،
اؤلورسه م، سنين اۇغرونا من اؤله يين،
آللاه تاعالا قوْيارسا، ائويني من قۇرتارايين!

دئدي.

چوْبان بؤيله دئگه ج قازان`ا قهر گلدي، آلدي يۆرويو وئردي. چوْبان دخي قازان`ين آرديندان يددي. قازان دؤندو باخدي، "اوْغول چوْبان، قاندا گئده رسين؟" دئدي. چوْبان آييدير: "آغام قازان، سن ائوين.ي آلماغا گئده ر ايسه ن، من دخي قارينداشيم.ين قانين.ي آلماغا گئده ره م" دئدي. بؤيله دئگه ج قازان آييدير: "اوْغول چوْبان، قارنيم آجدير؛ هئچ نسنه ن وار مێدير يئمه يه؟" دئدي. چوْبان آييدير: "بلي، آغام قازان، گئجه ده ن بير قۇزو پيشيريب دۇرورام. گل بۇ آغاج ديبينده انه ليم، يييه ليم!" دئدي. انديله ر؛ چوْبان داغارجيغي.ني چێخاردي، يئديله ر.

قازان فيکير ائيله دي، آييدير: "اگه ر چوْبانلا واراجاق اوْلورسام، قالين اوْغوز به يله ري منيم باشيما قاخينج قاخارلار؛ چوْبان بيله اوْلماسا، قازان کافيري آلامازدي دييه رله ر" دئدي. قازان`ا غئيره ت گلدي. چوْباني بير آغاجا سارا سارا مؤحکه م باغلادي؛ آتلاندي، يوْرويو وئردي. چوْبانا آييدير: "مره چوْبان! قارنين آجيخماميشکه ن، گؤزون قارارماميشکه ن بۇ آغاجي قوْپاري گؤر، يوْخسا سني بۇندا قۇرتلار قۇشلار يييه ر" دئدي. قاراجيق چوْبان ضرب ائيله دي، قابا آغاجي يئرييله يۇردويلا قوْپاردي، آرخاسينا آلدي، قازان`ين آردينا دۆشدو. قازان باخدي گؤردو چوْبان آغاجي آرخاسينا آلميش، گلير. قازان آييدير: "مره چوْبان، بۇ آغاج نه آغاجدير؟ [+آغاجي نئيله رسين؟]" چوْبان آييدير: "آغام قازان، بۇ آغاج اوْل آغاجدير کيم، سن کافيري باسارسين، قارنين آجيخير، من سنه بۇ آغاجلا يئمه ک پيشيره رين" دئدي. قازان`ا بو سؤز خوْش گلدي. آتيندان اندي، چوْبان`ين ال.له رين.ي چؤزدو، آلنيندا بير اؤپدو. آييدير: "آللاه منيم ائويمي قۇرتاراجاق اوْلور ايسه، سني ايمراخير ائيله يه يين" دئدي. ايکيسي بيله يوْلا گيردي.

بۇ يانا شؤكلو مليک کافيرله رله شن شادمان ييييب ايچيب اوْتوروردو. آييدير: "به يله ر، بيلير ميسينيز، قازان`ا نئجه حاييف ائيله مه ک گره ك؟ بوْيو اۇزون بۇرلا خاتين`يني گتيريب، ساغراق سۆردورمه ک گره ك!" دئدي. بوْيو اۇزون بۇرلا خاتين بۇنو ائشيتدي، اۆره يييله جانينا اوْدلار دۆشدو. قێرخ اينجه بئللي قێزين ايچينه گيردي؛ اؤيوت وئردي، آييدير: "هانقينيزا ياپيشيرلارسا، "قازان [+به ي.ين] خاتيني هانقينيزدير" دييه، قێرخ يئرده ن آواز وئره سينيز" دئدي. شؤكلو مليک`ده ن آدام گلدي، "قازان به ي`ين خاتيني هانقينيزدير؟" دئدي. قێرخ يئرده ن آواز گلدي، هانقيسيدير بيلمه ديله ر. کافيره خبه ر وئرديله ر: "بيرينه ياپيشديق، قێرخ يئرده ن آواز گلدي؛ بيلمه ديک هانقيسيدير" دئديله ر. کافير آييدير: "مره، وارين، قازان`ين اوْغلو اۇروز`و دارتين، چنگه له آسين. قێيما قێيما آغ اتينده ن چکين، قارا قاوورما پيشيريب، قێرخ به ي قێزينا ايله تين؛ هر کيم يئدي، اوْل دئييل؛ هر کيم يئمه دي، اوْلدور. آلين گلين، ساغراق سۆرسون!" دئدي.

بوْيو اۇزون بۇرلا خاتين اوْغلونون ياماجينا گلدي. چاغيريب اوْغلونا سوْيلار، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلار.

آييدير:

اوْغول، اوْغول، آي اوْغول،
بيلير ميسين، نه له ر اوْلدو:
سؤيله شديله ر فێسيل فێسيل،
كافيرين فئعلين.ي دۇيدوم.
دۆنلويو آلتين بان ائويمين قبضه سي اوْغول،
قازا بنزه ر قێزيمين، گلينيمين چيچه يي اوْغول،
اوْغول، اوْغول، آي اوْغول،
دوْققوز آي دار قارنيمدا گؤتوردويوم اوْغول،
اوْن آي دييه نده دۆنيايا گتيرديييم اوْغول،
دوْلاماسي [+آلتين] بئشيکده بله ديييم اوْغول،

کافيرله ر ترس دانيشميشلار:
"قازان اوْغلو اۇروز`و حبيسده ن چێخارين،
بوْغازيندان اۇرقانلا آسين،
ايکي داليسيندان چنگه له سانجين،
قێيما قێيما آغ اتينده ن چکين.
قارا قاوورما ائديب، قێرخ به ي قێزينا ايله تين؛
هر کيم يئدي، اوْل دئييل؛
هر کيم يئمه دي، اوْل قازان.ين خاتينيدير؛
چکين دؤشه ييميزه گتيره ليم،
ساغراق سۆردوره ليم!"
دئميشله ر.

سنين اتينده ن، اوْغول، يييه يين مي؟
يوْخسا ساسي دينلي كافيرين دؤشه يينه گيره يين مي؟
آغان قازان`ين ناموسونو سێنديرايين مي؟
نئجئده يين، اوْغول، هئي؟!

دئدي.

اۇروز آيدير:

"آغزين قۇروسون، آنا!
ديلين چۆروسون، آنا!"
آنا حاققي-تانري حاققي" دئييلمه سه يدي،
قالخيباني يئريمده ن [+اؤرو] دۇرايديم،
ياخانلا بوْغازيندان تۇتايديم،
قابا اؤکچه م.ين آلتينا سالايديم،
آغ اۇزونو قارا يئره تپه يديم،
آغزين ايله بۇرنوندان قان شوْرلادايديم،
جان.ين دادليسين.ي سنه گؤسته ره يديم!

بۇ نه سؤزدور؟
ساخين، قادين آنا!
منيم اۆزه ريمه گلمه يه سين،
منيم اۆچون آغلاماياسين.
قوْي مني قادين آنا، چنگه له وۇرسونلار،
قوْي اتيمده ن چكسينله ر،
قارا قاوورما ائتسينله ر،
قێرخ به ي قێزينين اؤنونه ايله تسينله ر.
اوْنلار بير يئدييينده، سن ايکي يئگيل!
سني کافيرله ر بيلمه سينله ر، دۇيماسينلار؛
تا کيم، ساسي دينلي كافيرين دؤشه يينه وارماياسين،
ساغراغين.ي سۆرمه يه سين،
آتام قازان.ين ناموسونو سێماياسين، ساخين!"

دئدي.

اوْغلان بؤيله دئگه ج بۇلدور بۇلدور گؤزونون ياشي ره وان اوْلدو. بوْيو اۇزون، بئلي اينجه بۇرلا خاتين بوْينويلا قۇلاغين.ي آلدي دئشدي؛ گۆز آلماسي كيمي آل ياناغين.ي دارتدي، يێرتدي؛ قارغي كيمي قارا ساچيني يوْلدو؛ "اوْغول، اوْغول!" دئييبه ن زاريليق قێلدي، آغلادي.

اۇروز آييدير:

قادين آنا!
قارشيم.ي آليب، نه بؤيورورسون؟
نه بوْزلارسين، نه آغلارسين؟
باغريملا اۆره ييم.ي نه داغلارسين؟
گئچميش منيم گۆنومو نه آنديريرسين؟

هئي، آنا!
عره بي آتلار اوْلان يئرده
بير قۇلونو اوْلماز مێ اوْلور؟
قێزيل ده وه له ر اوْلان يئرده
بير كؤشه يي اوْلماز مێ اوْلور؟
آغجا قوْيونلار اوْلان يئرده
بير قۇزوجاغي اوْلماز مێ اوْلور؟
سن ساغ اوْل، قادين آنا، بابام ساغ اوْلسون،
بير منيم كيمي اوْغول بۇلونماز مێ اوْلور؟

دئدي.

بؤيله دئگه ج آناسينين قراري قالمادي؛ يۆرويو وئردي، قێرخ اينجه بئللي قێزين ايچينه گيردي. کافيرله ر اۇروز`و آليب، قناره ديبينه گتيرديله ر.

اۇروز آييدير:

"مره کافير، آمان!
تانري`نين بيرلييينه يوْخدور گۇمان!
قوْيون مني بۇ آغاجلا سؤيله شه ييم"

دئدي.

چاغيريب آغاجا سوْيلاميش. گؤره ليم خانيم، نه سوْيلاميش.

[+آييدير:]

"آغاج، آغاج!! دييه ر ايسه م سنه، اريله نمه آغاج!
مککه ايله مدينه`نين قاپيسي آغاج!
مۇسا کليم`ين عصاسي آغاج!
بؤيوک بؤيوک سۇلارين کؤپروسو آغاج!
قارا قارا دنيزله رين گميسي آغاج!
شاه-ي مردان علي`نين دۆلدول`ونون يه هه ري آغاج!
ذۆلفيقار`ين قێنييلا قبضه سي آغاج!
شاه حسه ن ايله حوسئين`ين بئشييي آغاج!
اگه ر اردير، اگه ر آوراتدير، قوْرخوسو آغاج!
باشين آلا باخار اوْلسام، باشسيز آغاج!
ديبين آلا باخار اوْلسام، ديبسيز آغاج!
مني سنه آسارلار، گؤتورمه گيل آغاج!
گؤتوره جه ک اوْلورسان، ايگيتليييم سني تۇتسون، آغاج!
بيزيم ائلده گره ك ايدين، آغاج!
قارا هيندو قۇللاريما بۇيورايديم،
سني پارا پارا دوْغرايالار ايدي، آغاج!

[+دئدي.]

اوْندان آييتدي:

طه وله طه وله باغلاناندا، آتيما يازيق!
قارداش دييه ساخلاياندا، يوْلداشيما يازيق!
يۇمروغومدا تالبيناندا، شاهين قۇشوما يازيق!
يئته ر ايله تۇتاندا، تازيما يازيق!
به يلييه دوْيمادين، اؤزومه يازيق!
ايگيتلييينه اۇسانمادين، جانيما يازيق!

دئدي. يۇمرو يۇمرو آغلادي، يانيق جييه رجيييني داغلادي.

بۇ محه لده، سۇلطانيم، سالور قازان ايله ن قاراجيق چوْبان چاپار يئتدي. چوْبانين اۆچ ياشار دانا دريسينده ن ساپانينين آياسي ايدي؛ اۆچ گئچي تۆيونده ن ساپانينين قوْللاري ايدي. بير گئچي تۆيونده ن چاتلاقيجي ايدي. هر آتاندا اوْن ايکي باتمان داش آتار ايدي. آتديغي داش يئره دۆشمه زدي. يئره دخي دۆشسه، توْز كيمي ساورولوردو، اوْجاق كيمي اوْبرولوردو. اۆچ ايله ده ك داشي.نين دۆشدويو يئرين اوْتو بيتمه زدي. سميز قوْيون، آريق توْخلو باييردا قالسا، قۇرت گليب يئمه زدي ساپانين.ين قوْرخوسوندان. ائيله اوْلسا، سۇلطانيم، قاراجيق چوْبان ساپان چاتلاتدي. دۆنيا عاله م كافيرين گؤزونه قارانقو اوْلدو.

قازان آييدير: "قاراجيق چوْبان، آنامي کافيرده ن ديله يه ييم، آت آياغي آلتيندا قالماسين" دئدي. آت.ين آياغي کۆلوک، اوْزان.ين ديلي چئويک اوْلور. قازان کافيره چاغيريب سوْيلاميش، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلاميش.

آييدير:

مره شؤكلو مليک!
دۆنلويو آلتين بان ائوله ريمي گتيريب دۇرورسون،
سنه کؤلگه اولسون!
آغير خزينه م.ي، بوْل آقچام.ي گتيريب دۇرورسون،
سنه خرجليك اوْلسون!
قێرخ اينجه بئللي قێزلا بۇرلا خاتين`ي گتيريب دۇرورسون،
سنه اسير اوْلسون!
قێرخ ايگيت ايله ن اوْغلوم اۇروز`و گتيريب دۇرورسون،
قۇلون اوْلسون!
طه وله طه وله شاهباز آتلاريم.ي گتيريب دۇرورسون،
سنه مينيت اوْلسون!
قاتار قاتار ده وه له ريم.ي گتيريب دۇرورسون،
سنه يۆكله ت اوْلسون!
قاريجيق آنامي گتيريب دۇرورسون،
مره کافير، آنامي وئرگيل منه!
ساواشمادين، وۇروشمادين قاييداييم،
گئري دؤنه ييم، گئده ييم،
بللي بيلگيل!

دئدي.

کافير آيدير:

مره قازان!
دۆنلويو آلتين بان ائويني گتيرميشيز، بيزيمدير!
قێرخ اينجه بئللي قێز ايله بوْيو اۇزون بۇرلا خاتين`ي گتيرميشيز، بيزيمدير!
قێرخ ايگيت ايله ن اوْغلون اۇروز`و گتيرميشيز، بيزيمدير!
طه وله طه وله شاهباز آتلارين.ي، قاتار قاتار ده وه له رين.ي گتيرميشيز، بيزيمدير.
قاريجيق آناني گتيرميشيز، بيزيمدير!
سنه وئرمه زيز، يايخان کئشيش.ين اوْغلونا وئريريز،
يايخان کئشيش.ين اوْغلوندان اوْغلو دوْغار،
بيز اوْنو سنه قێريم قوْياريز،

دئديله ر.

بؤيله دئگه ج قاراجيق چوْبان`ين آجيغي تۇتدو، دوْداقلاري تپسه ردي.

چوْبان آييدير:

مره ديني يوْخ، عاغيلسيز کافير!
اۇسو يوْخ، درنه کسيز کافير!
قارشي ياتان قارلي قارا داغلار
قاريييبدير، اوْتو بيتمه ز.
قانلي قانلي اێرماقلاري
قاريييبدير، سۇيو گلمه ز.
شاهباز شاهباز آتلار.ي
قاريييبدير، قۇلون وئرمه ز.
قێزيل قێزيل ده وه له ر.ي
قاريييبدير، کؤشه ک وئرمه ز.
مره کافير، قازان`ين آناسي
قاريييبدير، اوْغول وئرمه ز.
دؤلون.و آلماقدان صفان وارسا شؤكلو مليک!
قارا گؤزلو قێزين وارسا،
گتير قازان`ا وئر!
مره کافير، سنين قێزيندان اوْغلو دوْغسون،
سيز اوْنو قازان به ي`ه قێريم قوْياسيز

دئدي.

بۇ محه لده قالين اوْغوز به يله ري يئتدي. خانيم گؤره ليم، کيمله ر يئتدي: قارادره آغزيندا [+قايير وئره ن]، قارا بوْغا دريسينده ن بئشييينين ياپيغي اوْلان، آجيغي تۇتاندا قارا داشي کۆل ائيله يه ن، بێغين.ي انسه سينده يئددي يئرده دۆيه ن، اره نله ر ائوره ني قازان به ي`ين قارداشي قاراگؤنه چاپار يئتدي، "چال قێليجين.ي، قارداش قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا، گؤره ليم [+خانيم]، کيمله ر يئتدي: دمير قاپي دروه ند`ينده کي دمير قاپييي تپيب آلان، آلتميش تۇتام آلا گؤنده رينين اۇجوندا ار بؤيورده ن قێيان سلجوک اوْغلو دلي دوْندار چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، آغام قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا، خانيم گؤره ليم، کيمله ر يئتدي: حميد ايله ن ماردين قالاسين.ي تپيب يێخان، دمير يايلي قێپچاق مليك`ه قان قۇسدوران، گليبه ني قازان`ين قێزين.ي ارليکله آلان، اوْغوز`ون آق ساققاللي قوْجالاري گؤره نده اوْل ايگيتي تحسينله يه ن، آل مخموزي شالوارلي، آتي بحري خوْتازلي قاراگؤنه اوْغلو قارا بۇداق چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، آغام قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا، گؤره ليم خانيم، کيمله ر يئتدي: دستورسوزجا باييندير خان`ين ياغيسين.ي باسان، آلتميش مين کافيره قان قۇسدوران، آغ بوْز آتينين ياليسي اۆزه رينده قار دۇردوران غفله ت قوْجا اوْغلو شير شمس الدين چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، آغام قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا گؤره ليم خانيم، کيمله ر يئتدي: پاراسار`ين بايبورت حيصاريندان پارلاييب اۇچان، آپ آلجا گرده يينه قارشي گله ن، يئددي قێزين اۇمودو، قالين اوْغوز.ون ايمره نجه سي، قازان به ي`ين ايناغي، بوْز آيقيرلي بئيره ك چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، آغام قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا، خانيم گؤره ليم، کيمله ر يئتدي: چايا باخسا چاليملي [١٠]، چال قاراقوش ارده ملي، قۇراما قۇر قۇشاقلي [١١]، قۇلاغي آلتين کۆپه لي، قالين اوْغوز به يله ريني بير بير آتيندان يێخيجي قازيليق قوْجا اوْغلو به ي يئگه نه ك چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، آغام قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا گؤره ليم خانيم، کيمله ر يئتدي: آلتميش اركه ج دريسينده ن کۆرک ائيله سه، توْپوقلاريني اؤرتمه يه ن؛ آلتي اؤيه ج دريسينده ن کۆلاه ائتسه، قۇلاقلاريني اؤرتمه يه ن؛ قوْلو، بۇدو خێزانجا، اۇزون بالديرلاري اينجه؛ قازان به ي`ين داييسي آت آغيزلي آروز قوْجا چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، به ييم قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا گؤره ليم [+خانيم]، کيمله ر يئتدي: واريبان پئيغه مبه ر`ين اۆزونو گؤره ن، گليبه ني اوْغوز`دا صاحابه سي اوْلان، آجيغي تۇتاندا بێغلاريندان قان چيخان، بێغي قانلي بۆگدوز امه ن چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، آغام قازان، يئتديم!" دئدي.

بۇنون آردينجا گؤره ليم [+خانيم]،کيمله ر يئتدي: کافيرله ري ايت.ي آردينا بێراخيب خوْرلايان، ائلده ن چێخيب آيقير گؤزله ر سۇيوندان آت اۆزدوره ن، اللي يئددي قالانين کيليدين.ي آلان، آغ مليک چئشمه قێزينا نيکاح ائده ن، صوْفو ساندال مليك`ه قان قۇسدوران، قێرخ جۆببه بۆرونوب اوْتوز يئددي قالا به ي`ينين محبوب قێزلاريني چاليب بير بير بوْينون.و قوْجان؛ اۇزونده، دوْداغيندا اؤپه ن ايله ك قوْجا اوْغلو آلپ اره ن چاپار يئتدي: "چال قێليجين.ي، آغام قازان، يئتديم!" دئدي.

ساييلماقلا اوْغوز به يله ري تۆکه نسه اوْلماز. هپ يئتديله ر. آري سۇدان آبده ست آلديلار. آغ آلينلارين.ي يئره قوْيدولار. ايکي ركعه ت ناماز قێلديلار. آدي گؤرکلو محه ممه د`ه صالاوات گتيرديله ر. بي تکه للوف کافيره آت سالديلار، قێليج چالديلار. گۆمبور گۆمبور ناقارالار دؤيولدو. بۇرماسي آلتين تۇنج بوْرولار چاليندي.

اوْل گۆن جييه رينده [+؟] اوْلان ار ايگيتله ر بليردي. [+اوْل گۆن جێلاسين به ي اره نله ر دؤنه دؤنه ساواشدي]. اوْل گۆن مۆخه ننه ثله ر ساپا يئر گؤزه تدي. اوْل گۆن بير قييامه ت ساواش اوْلدو، [+اوْل گۆن] باشلار کسيلدي توْپ كيمي، مئيدان دوْلو باش اوْلدو.

شاهباز شاهباز آتلار يۆگوردو، نالي دۆشدو. آلا آلا [+اۇزون سۆر] گؤنده رله ر سۆسولدو، [+؟ي دۆشدو]. قارا پوْلات اۇز قێليجلار چاليندي، يالماني دۆشدو. اوچ يئله كلي، [+قارغي ديللي] قايين اوْخلار آتيلدي، دمره ني دۆشدو. قييامه تين بير گۆنو اوْل گۆن اوْلدو. به ي نؤکه رينده ن، نؤکه ر به ي`ينده ن آيريلدي.

تاش اوْغوز به يله رييله دلي دوْندار ساغدان تپدي. جێلاسين ايگيتله رييله قاراگؤنه اوْغلو دلي بۇداق سوْلدان تپدي. ايچ اوْغوز به يله رييله قازان دۆپه تپدي، شؤكلو مليك`ه حه واله اوْلدو، شؤكلو مليک`ي بؤيوردوبه ني آتدان يئره سالدي، غافيلليجا قارا باشين.ي آليب کسدي، قاخشاديبان آلجا قانين.ي يئر اۇزونه تؤكدو. ساغ طره فده قارا تۆکه ن مليك`ه قێيان سلجوک اوْغلو دلي دوْندار قارشي گلدي. ساغ يانيني قێليجلادي، يئره سالدي. سوْل طره فده بوْغاجيق مليك`ه قاراگؤنه اوْغلو دلي بۇداق قارشي گلدي. آلتي پرلي گۆرز.و ايله تپه سينه قاتي تۇتا وۇردو. دۆنيا عاله م گؤزونه قارانقو اوْلدو. آت.ينين بوْينون.و قوْجاقلادي، يئره دۆشدو. قازان به ي`ين قارداشي كافيرين تۇغو ايله سانجاغيني قێليجلادي، يئره سالدي.

دره له رده، تپه له رده کافيره قێرقين گيردي، لشينه قۇزقون اۆشدو. اوْن ايکي مين کافير قێليجدان گئچدي. بئش يوز اوْغوز ايگيتله ري شهيد اوْلدو. قاچانيني قازان به ي قوْومادي، آمان ديله يه نيني اؤلدورمه دي. قالين اوْغوز به يله ري دوْيوم اوْلدو.

قازان به ي اوْردوسونو، اوْغلانيني، اۇشاغيني، خزينه سيني آلدي، گئري دؤندو. آلتين تاخت`يندا يينه ائويني ديکدي. قاراجيق چوْبان`ي ايمراخير ائيله دي. يئددي گۆن، يئددي گئجه يئمه ايچمه اوْلدو. قێرخ باش قۇل.و، قێرخ [+باش] قێرناق.ي اوْغلو اۇروز باشينا آزاد ائيله دي. جێلاسين قوْچ ايگيتله ره قالابا اؤلکه وئردي؛ شالوار، جۆببه، چۇخا وئردي.

دده م قوْرقوت گليبه ني بوْي بوْيلادي، سوْي سوْيلادي. بۇ اوْغوزنامه ني دۆزدو قوْشدو. بؤيله دئدي:

هاني دئديييم به ي اره نله ر؟
دۆنيا منيم دييه نله ر؟
[+اوْنلار دخي بۇ دۆنيايا گلدي، گئچدي].
[+کاروان كيمي قوْندو، كؤچدو].
اجه ل آلدي، يئر گيزله دي،
فاني دۆنيا کيمه قالدي؟
گليملي، گئديملي دۆنيا
آخير.ي، سوْن.و، اۇج.و اؤلوملو دۆنيا!
[+العاقيبه ت، اۇزون ياشين]
[+اۇجو اؤلوم، آخيري آيريليق].

يوْم وئره يين، خانيم:

قارلي قارا داغلارين يێخيلماسين!
کؤلگه ليجه قابا آغاجين کسيلمه سين!
قامين آخان گؤرکلو سۇيون قۇروماسين!
[+قاناتلارين.ين اۇجلاري قێريلماسين!]
چاپارکه ن آغ بوْز آتين بۆدره مه سين!
چاليشاندا قارا پوْلات اۇز قێليجين گديلمه سين!
دۆرتوشورکه ن آلا گؤنده رين اۇفانماسين!

[+اوْل اؤيدويوم اۇجا تانري، دوْست اوْلوباني مده د ارسين!]
قايير تانري سني نامه رده مؤحتاج ائتمه سين!
[+ساغليق ايله ساغينجين.ي، دئوله تين.ي حاق آرتيرسين!]

[+قارا اؤلوم گلدييينده گئچيت وئرسين!]
[+اوْغوللا قارينداش.ين.دان آييرماسين!]
[+حاق يانديران چێراغين يانا دۇرسون!]
آغ ساققاللي بابان.ين يئري اۇچماق اوْلسون!
آغ بيرچه كلي آنان.ين يئري بئهيشت اوْلسون!

آخير سوْنو آري ايماندان آييرماسين!
"آمين!" دييه نله ر ديدار گؤرسون!
آغ آلنيندا بئش کله مه [١٢] دۇعا قێلديق، قبول اوْلسون!
آللاه وئره ن اۇمودون اۆزولمه سين!
يێغيشديرسين، دۆروشدورسون!
گۆناهينيزي آدي گؤرکلو محه ممه د مۇصطافا اۆزو سۇيونا باغيشلاسين!

خانيم، هئي!..

قيسسا سؤزلوك:

آزقينAzqın : آزميش، ساپميش، يولونو ايتيرميش
آزناوورAznavur : سويلو، اصيلزادا، هئيبه تلي، بوينو يوغون، ياراماز
آغزينداAğzında : سينيريندا، سرحه ددينده، مرزينده، ياغي سينيريندا، باشلانقيجيندا، قيراغيندا، اوجوندا
آقچاAqça : پول، پارا، گوموش پول
آلاAla : طره فه، دوغرو، ساري (آلا داغ`ا آلا= آلا داغا ساري)
آلتين تاختAltın taxt : گؤيچه ماحالينين گه وه ر بؤلگه سينده داغ آدي
آلجاAlca : آل بوياقلي، قيرميزي بويالي
آميت سويوAmıt suyu : بير ايرماق و جؤلگه سينين آدي (اورتا آسيادا آمودريا؟)
آنديرماقAndırmaq : آنيمساتماق، خاطيرلاتماق، ياد ائتديرمه ك
آياAya : ساپانين داش قويولان يئري، دريده ن اولان بؤلومو، آووج، آووج ايچي، الين ايچي
اركه جƏrkәc : تكه، آختا ائديلمه ميش اركه ك گئچي
اريله نمهƏrilәnmә : قايقيلانما، اوزولمه، يئرينمه
انسهƏnsә : بويونون آرخاسي
اورقانUrqan : قالين ايپ، كندير، هؤركه ن، چاتي، ايلخي حئيوانلارينين قارين آلتي باغي
اوسومUsum : عاغليم
اوشدوÜşdü : توپلاندي، ييغيشدي
اولورانداOlurunda : اوتوردوغو يئرده
اونومÜnüm : سسيم، هاييم
اؤيه جÖyәc : ايكي ياشينا گيرميش قويون، آختا ائديلميش اوچ ياشلي اركه ك قويون، قوچ
ايلاقيرديIlaqırdı : بوش سؤز، چره ند، هرزه مرزه، جفه نگ، ايلگيسيز لاف
ايلقاديIlqadı : ايلقار ائتدي
ايلقارIlqar : آتلا آنسيزين و گؤزله نيلمه ده ن سالديرماق، گيزليجه آتلارلا آخين و باسقين ائتمه ك. (ايلكين بيچيمي: آلقار. آل =اؤن، قاباق كؤكه نينده ن)، دؤرت نالا چاپماق
ايله تمه كİlәtmәk : اولاشديرماق، يئتيرمه ك، سونماق، چاتديرماق، آپارماق
ايمراخيرİmraxır : آخيرچي باشي، طه وله چي باشي، فارسجاسي مهتر
ايمره نجهİmrәncә : ايمره نيله ن، آرزي ائديله ن، غبطه ائديله ن، ايسته نيله ن، سئويله ن
ايناقİnaq : ناييب، حؤكمدارين موشاويري، دوست، تانيش، يولداش، ياخين، صاديق، آرخاداش، محره م، نديم، موصاحيب
ائوره نEvrәn : اژده رها
باتمانBatman : آغيرليق اؤلچوسو، چكي بيريمي
باغير باسماقBağır basmaq : اليني گؤيسونه قوياراق باش اه ييب اسه نليك (سلام) وئرمه ك
باييرBayır : چؤل، يازي
بللي بيلگيلBәlli bilgil : كسين اولاراق بيل!، ياخيشيجا-ايييجه بيل!، آرخايين اول!
بوچوغونداBuçuğunda : ياريسيندا
بورلاBurla : قادين آدي، آنلامي اوزوم سالخيمي
بورماBurma : ناخيش
بوروBoru : ساواش كوي چالقيسي (موسيقي آله تي)، شئيپور
بوْزلاماقBozlamaq : آغي سؤيله مه ك، باغيرا باغيرا و يانيقلي آغلاماق، فرياد ائتمه ك، ده وه كيمي باغيريشماق
بولدور بولدورBuldur buldur : ايري گؤز ياشي داملاسي
بونالديBunaldı : سيخينتييا دوشدو، سيخيلدي، داريخدي
بؤيورتمه كBöyürtmәk : باغيرا باغيرا آغلاتماق، يوغون سسله مله تمه ك، اؤكوز، قارامال و ده وه كيمي سسله نمه
بي تكه للوفBitәkәllüf : تشريفات و تاعاروفسوز، دورمادان، درحال، آنيندا
بئزهBezә : يوخسول، گه وره ك، كيمسه سيز، آريق، يازيق، ال آياقسيز، ميسكين، ضعيف. بئزمه ك فئعلينده ن. بئزمان كلمه سي ايله كؤكده شدير (بئزمان= سيسقا، چوخ آريق اولان كيمسه، شيشمانين قارشيتي)
بيله كBilәk –بيلوكBilük : اوخلوق، ساداق، اوخ قابي
پاراسارParasar : شخص آديدير
پارلاماقParlamaq : فيرلاماق، سيچراماق، اوچماق
پوتاPuta : ايگيتله رين اوخ آتديقيلاري يئر، آماج، نيشان، نيشانگاه
پوساريقPusarıq : دومان، چن (بوس-پوس: دومان، چن، قارانليق)، توتقون هاوا
تاشTaş : ديش، ديشداكي
تالپينماقTalpınmaq : چيرپينماق، چابالاماق، ييرقالانماق، تيتره مه ك، قانات چالماق، ترپه نمه ك، يئلله نمه ك، اسمه ك
تپسه رمه كTәpsәrmәk : قابارماق، اوچوقلاماق، بوزولمه ك
تپه لTәpәl : قاشقا، آلنينين توكله ري و يا كاكيلي آغ اولان
توتامTutam : دؤرت بارماق اوزونلوغوندا اولان اؤلچو بيريمي (٩-٨ سانتيمئتر)، بير سيخما
توخلوToxlu : قوزو، قويون بالاسي، بير ياشيندا قوزو
توشTuş : اوز اوزه، قارشي قارشييا، تاي، دنك، تن، ائش
توغTuğ : باشينا خاقانين باغلي اولدوغو بويون اونقونو و سيغير قويروغو آسيلان بير چئشيت اسكي تورك بايراغي
توغولقاToğulqa : دؤيوش سيراسيندا ساواشچيلارين باشلارينا تاخديقلاري دمير بؤرك، دبيلقه
تولوTulu : بير چئشيت قوش آدي
تومارTomar : قامچي، قيرماچ
تويونده نTüyündәn : توكونده ن
چاپماقÇapmaq : يئيين بير بيچيمده (آت) قوشدورماق، آخين ائتمه ك و سورعه تله قاچماق
چاتلاقيجÇatlaqıc : ساپانين قولونون اوج بؤلومونه شاققيلتي قوپارماق اوچون توخونموش ساچاق. ياريق، چاتلاق
چارپماقÇarpmaq : بير شئيه يئيينجه ده يمه ك، سورعه تله بير يئره وورماق
چاغنامÇağnam : چاغلاياراق
چال قاراقوشÇal qaraquş : آوجي قارتال، آليجي دوغان
چاليمليÇalımlı : گؤسته ريشلي، گؤرونوشلو، قوروملو، باشقاسيني ائتگيله مه ك آماجي ايله اؤزونو توتاراق ياپيلان داورانيش
چاياÇaya : دؤنه ره ك، يئيين، چئويك، موته حه رريك، و يا چايماق فئعلينده ن اولاراق، قاشلاريني چاتيب باخاراق، قوشقو ايله باخاراق
چوخاÇuxa : چوبان پالتارلاريندان قالين و بؤيوك بير آرخاليق
چؤوگه نÇövgәn : باشي اه يري ميزراق، بير چئشيت چوماق
چيرپماقÇırpmaq : يئيين و كسيك كسيك سيلكه له مه ك، ايكي شئيي بير بيرينه چارپماق، سولو يئمه كله ري قاشيقلا يئيينجه قاريشديرماق
حاييفHayıf : يئرسيز ضره ر، ظولم ائتمه، اؤج
حميدHәmid : ديياربه كير شهه ر قالاسي
حه واله Hәvâlә : يؤنه لمه، مئيل ائتمه، قويولما
خوتازXotaz : قاتما و پارچادان توخونموش، آتين بوينونا تاخيلان پوسگول، سورقوچ
خورلايانXorlayan : آشاغيلايان، آلچالتان
خيرسيزXırsız : اوغرو، فيريلداقچي، قولدور
خيزانجاXızanca : ائرمه نيجه بير كلمه (اصلي هئجان)
داريميشDarımış : تالان ائتميش، ياغمالاميش، ائليك اولموش (تسه للوط تاپميش)
داغارجيقDağarcıq : كيچيك داغار، دريده ن تيكيلميش اوفاق بير قاب
دالارDalar : قودورموش ايتين ديشله مه سي، ديش ايله قاپار، ايسيراراق دليب قوپارار، ياغمالار، تالار
درنه كسيزDәrnәksiz : عاغليني باشينا توپلامايان، پرت اولان كيمسه
دره بيلمه نDәrәbilmәn : توپلايابيلمه م
دمره نDәmrәn : اوخون دمير اوجلوغو
دوپهDüpә : مركه زه، اورتايا، ديبه، كؤكه
دوروDoru : قيزيل قونور (قهوه) بوياسي، بو بويادا اولان آت
دوزمه كDüzmәk : تنظيم ائتمه ك، نظمه سالماق، قوشماق، بير ائحتيياجي قارشيلاماق، بير گؤره وي يئرينه گتيرمه ك آماجييلا بير چوخ شئيي، بيربيرينه اويدوراراق و بير بيريني بوتونله يه جه ك بيچيمده بير آرايا گتيرمه ك
دوشوموDüşümü : رؤويامي
دوغانDoğan : قيزيل قوش، تارلان، آو قوشو، كيچيك ييرتيجي آو قوشو
دولاماDolama : بير نسنه نين چئوره سينه سارينان سارقي، بله ك، دولاق
دويه نDüyәn : دويون ووران، دويونله يه ن، باغلايان
دويومDoyum : غنيمه ت، بوللوق، ياغيدان آلينان مال، باي اولما، باييما
ديزمه كDizmәk : يان يانا، اوست اوسته و يا آرد آردا سيرالاماق
ساپا يئرSapa yer : اوزاق، ايراق، قيراق و قويتو يئر
ساپانSapan : اسكي ساواش آراجلاريندان (فارسجاسي فلاخن)
ساداغينداSadağında : اوخ قابيندا، اوخ چانتاسيندا
ساسيSası : اييره نج، فاسيد، چوروموش، چوروك، ساسيميش
ساغراقSağraq : ساغيراق، بارداق، قده ح، پييالا، جام، كاسا، باده
سانجاقSancaq : بير چئشيت بايراق
سرميردي Sәrmirdi: يوخودان بيرده ن بيره سيچلاياراق اوياندي، بلينله دي، ساييقلاياراق اوياندي، ديسكينه ره ك قالخدي، ديك داشلاندي
سميزSәmiz : كؤك، شيشمان
سورSür : (سور جيدا، سور گؤنده ر....)، سوروب گئچه ن، دليب گئچه ن، باتان، سانجيلان
سوسولدوSüsüldü : باتيريلدي، دورتولدو، ساپلاندي، سانجيلدي، سوخولدو
سيغلاديSığladı : آغلادي، ييغلادي، سيزلادي
سيغينSığın : وحشي سيغير، داغ گئچيسي، بؤيوك گئييك، آلا بولا جئيران
شاخيرȘaxır : اؤتور، چيغليق آتير (شاخيماق: اؤتمه ك، چيغليق آتماق، ايلديريم شاخماسي)
شاماتاȘamata : گورولتو، پاتيرتي، يايقارا، هورمه سسي
شنȘәn : گوله گوله، سئوينجلي، نئشه لي
شؤكȘök : آغيرباشليليق، متانه ت، ووقار. (شؤكلوȘöklü : آغير باشلي، متين، ووقارلي)
فيسيل فيسيلFısıl fısıl : پيچيلتي ايله
قاباQaba : يوكسه ك، اوجا، هوندور
قابلاريمQablarım : قوهوملاريم، قودام (خويشاوندان)، عاييله م، ياسونوم.
قاخالارQaxalar : قيزالار، غضه بله نه له ر، وورالار، دؤيه له ر، چارپالار
قاخشاتماقQaxşatmaq : پارچالاماق، آرالاماق، يارماق، بوداماق
قاخينجQaxınc : دانلاق، قيناما، توخونج
قاراجيقQaracıq : داغ آدي (اصله ن اورتاآسيادا)، قاراجيق چوبانين اؤته كي آدي
قارماQarma : قاريشيق
قاريQarı : ياشلي، ياشلي قادين
قارينداشQarındaş : باجي و قارداش
قاشقاQaşqa : تپه ل، آلنينين توكله ري و يا كاكيلي آغ
قافتانQaftan : چوخو ايپه كده ن ياپيلان بير چئشيت اوزون، سوسلو اوست پالتاري
قالاباQalaba : دولو، دولقون، قالين، چوخ، سيخ
قالانيسينQalanısın : قالانيني
قالميشQalmış : عاجيز، ضعيفله ميش، دوشگون، يورقون، گوجده ن دوشموش، اومارسيز (چاراسيز)
قامچيQamçı : شاللاق، قيرماج
قاناتQanat : چاديرين اوستونه اؤرتوله ن و گنه لده آلتي بؤلومده ن اولوشان كئچه قوماش، خره گه اؤرتويونون اته يي (اؤرتويون بؤلومله رينين باغينين قوپماسي= قاناتلارينين اوجلارينين قيريلماسي)
قاوراماقQavramaq : قارماقلاماق، توتماق، ياپيشماق، ياخالاماق، قوجاقلاماق
قايينQayın : بير چئشيت آغاج
قنارهQәnârә : حئيوان آسيلان قارماق
قوجانQucan : قوجاقلايان، ساردي، باغرينا باسدي
قودوزQuduz : قودورموش حئيوان
قور Qur: ايلكين آنلامي قارين، داها سونرالار بئل باغي، قارينا سارينان قوماش و ساريق (كمر، كمربند)
قوراماQurama : آرتيق اولان قوماش، تخته و ... پارچالاري، بو پارچالاردان ياپيلان نسنه له ر
قورومسوQurumsu : بئزين يانماسيندان الده ائديله ن هيسلي كول (قوروم+-سو: قوروما بنزه ر)، توك، يون و قزيل كولو
قوشاقQuşaq – قورشاقQurşaq : بئل ساريغي، كمه ر، بئل باغي، چاديرين چئوره سينه سارينان يون قوماش (قورشاماقQurşamaq : بئله قورشاق باغلاماق)
قولانQulan : وحشي آت، وحشي ائششه ك
قومQom : دري ايله اؤرتولموش بير چيشيت چادير، آلاچيق. بؤيوك اولمايان ساده قوناق ائوي، يئمه ك ائوي، بير كيمسه يه عاييد كيچيك يئرله شيم يئري؛ يايلاق ائوي، تارلا، آغاييل (سون ايكي آنلامدا ائرمه نيجه دير).
قوماQoma : كؤچه ريله رين چوبوقلا هؤرولوب اوستو كئچه ايله اؤرتولموش آلاچيغي، باريناق، سيغيناق، گيزله نمه لي و دالداناجاق يئر
قونورQonur : قهوه رنگلي
قيرناقQırnaq : قوللوقچو قادين، كنيز
قيريمQırım : دؤيوشله رده قارشيلاشان رقيب، حريف
قيناليQınalı : خينالي، حنالي
قيييسينQıyısın : قيراغيني، كناريني، ساحيليني، حاشيه سيني
كپه نه كKәpәnәk : ياپينجي، چوبانلارين قيشدا گييديكله ري دؤيمه يونده ن كئچه، كئچه ده ن ياپيلان قولسوز چوبان پالتاري
كله مهKәlәmә : قورونماق اوچون اوخونان قورآن`ين قوتسال سؤزله ري (كله مه ك فئعلينده ن)
كوپهKüpә : سيرغا
كوركKürk : دري، توكلو دري، پالتار ياپيلان بير سيرا حئيوانلارين دريسي
كؤشه ييKöşәyi : ده وه ياوروسو، ده وه نين بالاسي
كيشنه شديره نKişnәşdirәn : آتين سسله نمه سي (شيهه)
گؤنهGönә : گؤن دريلي
گؤيسوGöysü : كؤكسو، سينه سي، دؤشو
ماهميزMahmız : آتي اؤكجه له يه نده چكمه نين دابانينا تاخيلان شيش ديشلي كيچيجيك دمير تكه رله ك
مخموزي: اينجه ايپه ك قوماش، مخمه ل قوماش (؟)
مرهMәrә -برهBәrә : بيرينين گؤزله رينه باخاراق و يا ايلگيسيني چكمه ك اوچون سؤيله نه ن نيدا؛ ائي، هئي، به، واي، اده، گده
هانقيHanqı : هانسي، هانكيسي
ياب يابYab yab : ياواش ياواش، سسيزجه، اوغرون اوغرون
ياپيقYapıq : اؤرتو، دوواق، يه هه ر ياسديغي، آت بئلله مه سي، آتين سيرتينا وورولان چول
ياغمورYağmur : سو ياغيشي، ياغين
يالاقYalaq : كؤپه يين يئمه ك قابي، سينيق قاب
يالمانYalman : قيليج، پيچاق، سونگو كيمي كسيجي و دليجي نسنه له رين اوجو و يا آغزي
ياماجYamac : قارشي، اوز اوزه
يدمه كYәdmәk : بير شئي و يا شئيله ري باغلاياراق آرديندان چكيب گؤتورمه ك، گره يينده قوللانماق اوچون بير شئيي الده بولوندورماق و آييرماق، يده يه آلماق، يده كده گؤتورمه ك
يورتYurt : (بورادا) اؤره ن، خارابا، ويرانه، اسكي بينا قاليقلاري (آغ بان ائويم.ين ديکيله نده يوردو قالميش= آغ بان ائويمين ديكيلدييي يئرده، ويرانه سي قالميشدير)
يوندوYundu : ييخانتي، بولاشيق سويو، يويونتو
يئتمه كYetmәk : اولقونلاشماق، بؤيومه ك، اولالماق و بللي بير قونوم، يئر، آماج، اؤلچويه ارمه ك، يئتيشمه ك و اولاشماق
يئله كYelәk : اوخا تاخيلان قوش قانادي، لل.ه ك، قوش توكو

 
Saturday, April 11, 2009
 


بيرينجي بوي:

ديرسه خان اوغلو بوغاج خان بويو

Birinci Boy:

Dirsә Xan Oğlu Boğac Xan Boyu

مئهران باهارلي
Mehran Baharlı

اودگون، قيرآچان آيي، سيغير ايلي
Odgün, Qıraçan Ayı, Sığır İli
چهارشنبه، ٨ آپريل- ٢٠٠٩


دده قورقوت كيتابي اؤنسؤزونو اوخوماق اوچون بورايا تيخلايين:

دده قورقوت كيتابي اؤنسؤزو



تارتيشمالي بير نئچه دئگي (كلمه) و بيزيم اؤنه ري-چؤزومله مه له ريميز

آشاغيدا دده قورقوت كيتابيندان بيرينجي بوي (ديرسه خان اوغلو بوغاج خان`ين بويو) سؤزوموز يازيمي اساسيندا وئريلميشدير. متنه گئچمه ده ن اؤنجه، بير نئچه تارتيشمالي دئگي ايله ايلگيلي آچيقلامالار ياپيلميشدير.

[١]-ديكديرمه كDikdirmәk ، تيكديرمه ك Tikdirmәk: بيزيم متنده، ايكي "ديكديرمه ك" و "تيكديرمه ك" فئعللري آراسيندا، كؤكده ش اولسالار دا- ان آزيندان آنلاملاري باخيميندان- آيريم ياپيلميشدير. بير ياپيني قاييرماق، اوجالتماق و قوردورماق آنلاملاري اولان "ديكديرمه ك" فئعلي،"ديك" كؤكه نينده ن تؤره ديله ن "ديكه لتمه ك" (فارسجاسي "برافراشتن") فئعلينه ياخينلاشماقدادير. "تيكديرمه ك" فئعلينين ايلكين آنلامي ايسه، سانجيب دئشديرمه ك، باتيريب دلمه ك`دير. (فارسجاسي "دوزاندن").

[٢]-اوداOda –اوتاقOtaq : چوخ واخت عئيني اولدوقلاري سانيلان "اوتاق" و "اودا" كلمه له رينين هم كؤكه نله ري و هم آنلاملاري بيربيرينده ن فرقليدير. "اوتاق" كلمه سي بؤيوك و سوسلو، بزه ديلميش چادير دئمه كدير. "اودا" ايسه ائو، اوتاق و باشقا ياپيلارين اوتورما، ياتما و چاليشما اوچون قوللانيلان بؤلمه سي آنلاملاريندادير. دده قورقورت كيتابيندا دا بو قاورام چالاري آييرت ائديلميشدير: اؤرنه يين بو ايكي جومله ده: "سنين ده ايچينده اودان وارسا ...." و "بير يئره آغ اوتاق، بير يئره قيزيل اوتاق، بير يئره قارا اوتاق قوردورموشدو". چاغداش آزه ربايجان توركجه سينده "اوتاق" كلمه سي، يانليشليقلا "اودا" كلمه سي يئرينه ايشله ديلير.

[٣]-بوزاجBozac : بير سيرا دده قورقورت كيتابي يايينلاريندا "بوزاج تورقاي" تركيبينده كي "بوزاج" كلمه سي، بوز (خاكستري) و بوزا چالان بويا اولاراق آنلاملانديريلميشدير. ف. زئينالوف-ص. عليزاده نشرينده ايسه "بوزاج"، "بوز" رنگينده اولان "آج" تورقاي شكلينده معني ائديلميشدير. اويسا بورادا "بوزاج" تك بير كلمه دير. اسكي توركجه ده بوز`ون آنلاملاريندان بيري "ديشي"دير. "بوزچين" (قاراجا گئييين ديشيسي) آدي دا بو آنلاملا ايلگيليدير. "بوز" و اوندان تؤره نه ن "بوزاج" ايله "بوزجا" كلمه له ري، اؤزه لليكله ديشي قوشلار اوچون ايشله ديله ن اؤن آدلاردانديرلار (صيفه ت). چاغداش تورك ديلله رينده "بوز" (ديشي قيرقاوول)، "بوزجا" (ديشي توراج)، "پوس" (ديشي قوش)، .... آدلاريندا دا ديشي قوش آنلامي ساخليدير. دولاييسييلا "بوزاج تورقاي"، "ديشي تورقاي" دئمه كدير.

[٤]-قاوونوم، ويره ييم، ده وه له ييمQavunum, Virәyim, Dәvәlәyim : ال يازما متينده "قآوُونم ويره كم دَوَلَكَم" بيچيمينده بير جومله واردير. بو اوچ كلمه ني فرقلي شكليده اوخويانلار اولموشدور. او جومله ده ن: بيرينجي كلمه ني"قادينيمQadınım "، "قاوونومQavunum " (قاوون)؛ ايكينجي كلمه ني "ديره ييمDirәyim "، "زيره ييمZirәyim "، "ويره ييمVirәyim " (ويره ك Virәk، بير چئشيت قاوون)، "وئره ييمVerәyim " (وئره ك، دوغورقان)؛ و اوچونجو كلمه ني "دووه له ييمDüvәlәyim "، "ده وه له ييمDәvәlәyim " (ده وله كDәvәlәk ، دووه له كDüvәlәk : قاوون، چيي قاوون، كله ك)، "دؤله ييمDölәyim " (دؤله ك: ١-تمكينلي، كؤنلو ساكين، ٢-دوغورقان)، "دؤلويومDölüyüm ". بيز ال يازمانين اولدوقجا دقيق و اوخوناقلي اولان يازيمينا اوياراق "قاوونوم، ويره ييم، ده وه له ييم" بيچيميني- هر اوچ كلمه قاوون آنلاميندا- يئيله ييريك. بورادا ديرسه خان اؤز ائشيني، اؤنجه كي سطيرله رده "سلوي"، "بادام"، ("سارماش"؟) و "آلما" كيمي بيتگي و يئميشله ره بنزه تديكده ن سونرا، "قاوون"ا بنزه دير. بو عيباره "قادينيم، وئره ييم، دؤله ييم" بيچيمينده اوخوندوغو دوروموندا ايسه، "وئره ك" كلمه سي "وئريملي، دوغورقان" (عئيني آنلامدا اولان "بيته ك" كلمه سي كيمي) و "دؤله ك" كلمه سي (دؤل+ه ك) "دوغورقان، چوخ اورون وئره ن" آنلاميندا ("دؤل" كؤكونده ن) اولماليدير.

[٥]-اه يه گولوƏyәgülü : ف. زئينالوف-ص. عليزاده نشرينده، بو كلمه "يييه سي اولان" دييه آنلاملانديريلميشدير. اويسا -"اه ي.+-ه گو" بيچيمينده تقطيع ائديله ن "اه يه گو" كلمه سي (بوزاغي = بوز. + -اغي كيمي)، قابيرقالي آنلاميندادير. بو كلمه نين كؤكو، "اه ي." فئعليدير. "اه يهƏyә " كلمه سي ده (توركييه توركجه سينده "İğe") عئيني فئعلده ن ياپيلميش (اه ي.+-ه) و حئيوان ايله اينسانين كوره ك بؤلگه سي و قابيرقا سومويو دئمه كدير. "اه يه گو" و "اه يه" كلمه له ري، "اه يينƏyin "، "اه يمه كƏymәk "، "اه يمه"Əymә (طاق)، "اه ييكƏyik " (منحني) و "اه يريƏyri " (كج) كلمه له ري ايله كؤكده شدير. دولاييسييلا "اه يه گولو اولالير" عيباره سي، اؤزونده ن سونرا گله ن "قابيرقالي بؤيور"له ائش آنلامليدير.

[٦]-چييين قوشلوÇiyin Qoşlu : اصيل متينده "چكن قوشلي" اولاراق يازيلان بير تركيب واردير. بو تركيبي "چييني قوشلو" اوخويوب، "اوموزلاري قوشا بنزه يه ن" بيچيمينده آنلاملانديرانلار اولموشدور (اؤرنه يين ص. عليزاده-ف. زئينالوف نشري). اويسا بو تركيبين دوزگون اوخونوشو "چييين قوشلو" اولوب و "قيزيل ناخيشلارلا بزه ديله ن آشيلانميش دري" آنلاميندادير. "چييينÇiyin " كلمه سي ايپه ك، قيزيل ناخيشلارلا بزه ديلميش پالتار دئمه كدير. "قوشلوQoşlu و يا "قوغوشلو" ايسه "قوشQoş " و يا "قوغوشQoğuş " كؤكونده ن اولوب آشيلانميش دري دئمه كدير ("گؤنGön " ايسه آشيلانماميش دري دئمه كدير). بو اوخونوش و آنلاملانديرمايا گؤره "چييين قوشلو جوببه، دون" عيباره سي، "ناخيشلارلا بزه ديله ن و آشيلانميش دريده ن ياپيلان جوببه و دون" دئمه كدير.

[٧]-سوتون.و دانديSütünü Dandı : بو تركيبي "سوتون دارتدي"، "سوتون توتدو" و "ساچين دارتدي" دييه اوخويانلار اولموشدور. "دارتماق" فئعلي چكمه ك، اويوتمه ك آنلاملاريندا اولدوغوندان دولايي، "سوتونو دارتماق" آنلاملي بير تركيب دئييلدير. آغ بيرچه كلي قارينين "سوتونو توتماق" دا آنلامسيزدير. آنجاق اسكي توركجه ده "دارتماق" فئعلينين "ساچ"لا ايلگيلي قوللانيلديغي بيلينمه كده دير، اؤرنه يين "تارتيغ": باش ساچينين بير دسته سي. دولاييسي ايله بو تركيبين دوزگون اوخونوشو سايقيسيزجا بير داورانيش ساييلان "سوتونو داندي" و داها آز بير ائحتيماللا "ساچيني دارتدي" اولماليدير.

[٨]-كه وره ليبKәvrәlib : "كه وره لمه كKәvrәlmәk -كؤوره لمه كKövrәlmәk فئعلي، وورولماق، داغيلماق، ضعيفله شمه ك، قيريلقان اولماق و پارچالارا بؤلونمه ك آنلاملاريندادير. بو فئعلين كؤكه ني، بوگون آزه ربايجان توركجه سينده "كؤوره مه كKövrәmәk " و توركييه توركجه سينده "گه وره مه ك Gevremek"ه دؤنوشموش اولان اسكي توركجه ده كي "كه وره مه ك kәvrәmәk" فئعليدير. "كؤوره ك"، "كؤوره كله شمه ك"، "كؤوره كله نمه ك"، "كؤوره لتمه ك" دئگيله ري ده عئيني كؤكده ن تؤره ديلميشدير. "كؤوره ك" kövrәk-"گه وره ك" gevrek كلمه سي، تئز داغيلان، تئز سينان، تئز وورولان؛ و مجازه ن ضعيف، تيتره ك، اينجه، يوموشاق، حزين، تئز ائتگيله نه ن و اوره يي يوخا آنلاملاريندادير.

[٩]-قانليQanlı ، قالينQalın : اسكي توركجه ده آنلاملاري بير بيرينه ياخين اولان و دده قورقوت كيتابيندا دا بير بيري يئرينه ايشله ديله ن ايكي آيري "قانلي" و "قالين" كلمه له ري واردير. "قالينQalın " كلمه سي قالاباليق، گوجلو، ساييسيز چوخلوغو اولان، قايير، يئنيلمه ز، بوتؤو، بيرلييي اولان، وارلي و وارسيل آنلاملاريندادير. "قالين" داها چوخ شخص و ائل-اويماقلار حاققيندا ايشله ديله ن بير اؤن آددير (صيفه تدير)، اؤرنه يين "قالين اوغوز". اصلي قالينقQalıñ اولان بو كلمه، "قالماق" فئعلينده ندير و "قالابا" كلمه سي ايله كؤكده شدير (كؤچه به = كؤچ. + -ه به كيمي). "قانليQanlı " اؤن آدي ايسه، آشيب داشان، چاغلايان، چالخالانان، دالقالانان، لپه نه نه ن، جوشقون، دويوملو، گور و بول آنلاملاريندادير. بو كلمه داها چوخ سولار و سو ايله ايلگيلي اولان چاي، گؤل، دره، تپه، دنيز و .... كيمي كلمه و قاوراملارلا ايلگيلي ايشله ديلير. اؤرنه يين "قانلي گؤل"، "قانلي ده ييرمه ن". اصلي قانيقلي-قانيلي-قانلي اولان و "قانماق" فئعلينده ن تؤره ديله ن "قانلي"، "قالين" كلمه سينه بنزه دييينده ن دولايي شخص و ائل-اويماقلار اوچون ده ايشله ديلميشدير. آنجاق توركجه ده "قان" كلمه سيني چاغريشديرديغي اوچون داها چوخ اؤلوم و ساواشي چاغريشديران دوشمه ن و ياغيلار و هابئله اولومسوز يؤنله ري اولان نسنه و اولايلار حاققيندا قولانيلميشدير. اؤرنه يين "قانلي كافير ائلي"، "قانلي دنيز" (گميله ري باتيران دنيز).

[١٠]-تومTum : بو كلمه دده قورقوت يايينلارينين چوخوندا "دوم" بيچيمينده و آري ايله تميز آنلاميندا وئريلير. بيزجه بو كلمه نين دوزگون يازيمي "توم" بيچيمينده اولوب و آنلامي دا ساكين و دينگيندير. بوگون ايشله تديييميز و دونوب قالماق آنلاميندا اولان "تومماق" فئعلي ده "توم" كؤكونده ن تؤره ديله ن بير فئعلدير. دولاييسي ايله بيز ساده له شديريلميش متينده، "دوم" يئرينه چاغداش تلففوظو اولان "توم" بيچيميني يئيله ديك. "توم" كلمه سينده ن ياپيلان بير نئچه يئنيدئگي (نئولوژيسم) واردير: فارسجا "پانتوميم" و "نمايش ايمائي" قارشيليغي اولان توركجه "تومپاجTumpaç " (–پاچpaç اويون سون اكيدير)؛ "توم اويناوTumoynav "، و "توم گؤسته ريسيTum göstərisi ".

[١١]-يالقيزYalqız –يالنيزYalnız : بيزيم ساده له شديريلميش متينده دوبلئت اولان "يالقيز" و "يالنيز" كلمه له ري آراسيندا –كؤكده ش اولمالارينا قارشين- آيريم ياپيلميشدير. داها چوخ گرچه ك شخص و نسنه له ر حاققيندا ايشله ديله ن "يالقيزYalqız " كلمه سي "تك"، "تك باشينا" (فارسجا تنها، يكه) آنلاميندادير. اؤرنه يين "يالقيز اوغلان"، "يالقيز آغاج". داها چوخ سويوت و موجه رره د قاوراملار حاققيندا ايشله ديله ن "يالنيزYalnız " كلمه سي ايسه، "تكجه" (فارسجا صرفا و منحصرا) آنلاميندادير.

[١٢]-اون ايكي اينجه سونوجويونOn iki incә sünücüyün : اؤزگون بتيكده (اصلي متينده)، بو تركيب "اون اكنجه سكوجكك" بيچيمينده يازيلميشدير. بوراداكي "سكوجك"، كيچيك سوموك و يا سوموكجوك آنلاميندا اولان "سونوجوك"دور. "اون اكنجه" ايسه "اون ايكي اينجه"نين سيخيشديريلميش بيچيميدير. بو بويدا "قيرخ اينجه" تركيبي ده سيخيشديريلاراق "قرقنجه" بيچيمينده يازيلميشدير. بورادا "اون ايكي اينجه سونوجوك"ده ن آماج، ساييسي اون ايكي اولان هونون (اينسانين) قابيرقا سوموكله ريدير.

[١٣]-اوزون اولموشUzun olmuş : بير سيرا آراشديرماجيلار اؤزگون بتيكده آچيقجا "اوزون المش" بيچيمينده يازيلان بو تركيبده، "اوزون" كلمه سينين ناسيخ خطاسي اولدوغونو و دوغرو يازيليشين "اوزه نÜzәn "، "اؤزونÖzün " و يا "اؤره نÖrәn " اولماسي گره كديييني ساولاميشلاردير (ايدديعا ائتميشله ردير). بيزسه اولدوقجا اوخوناقلي يازيلان "اوزون" بيچيميني – آنلاملانديرماسيندا چتينليك چكسه ك بيله- قورودوق. آنلامي، ييخيق، داغيلميش، داغيلي، پيس دورومدا و خاراب اولان "اؤره ن" كلمه سي، جورومه ك آنلاملي توركجه "اؤرومه ك" فئعلينده ن ياپيلميشدير. "اؤره ن" كلمه سي ويران اولموش ياپي و خارابايا دؤنوشموش بينالار اوچون ايشله ديله ن بير اؤن آددير (صيفه ت). آنجاق توركجه ده "اينسان گؤوده سينين ويران و يا سوموكله رينين خارابا اولماسي" كيمي بير ايفاده طرزي يوخدور (توركجه "اؤره ن" ايله فارسجا "ويران" كلمه له ري آراسيندا وار اولان بيچيمسه ل و آنلامسال بنزه رلييه قارشين، بو ايكيسينين آراسيندا كؤكه نسه ل بير باغلانتي يوخدور).


بيرينجي بوي

ديرسه خان اوْغلو بوْغاج خان.ين بوْيو`نو به يان ائده ر، خانيم هئي!


بير گۆن قام خان اوْغلو خان باييندير يئرينده ن [+اؤرو] دۇرموشدو. شامي گۆنلويو.نو يئر اۆزونه ديکديرميشدي [١]. آلا سايواني گؤي اۆزونه آشانميشدي. مين يئرده ايپه ك قاليچاسي دؤشه نميشدي. خانلار خاني خان باييندير ايلده بير کره توْي ائديب، اوْغوز به يله رين.ي قوْنوقلاردي. گنه توْي ائديب آتدان آيقير، ده وه ده ن بۇغرا، قوْيوندان قوْچ قێرديرميشدي. بير يئره آغ اوْتاق [٢]، بير يئره قێزيل اوْتاق، بير يئره قارا اوْتاق قۇردورموشدو. "کيمين کي اوْغلو، قێزي يوْخ، قارا اوْتاغا قوْندورون؛ قارا كئچه آلتينا دؤشه ن، قارا قوْيون ياخنيسيندان اؤنونه گتيرين. يئر ايسه، يئسين؛ يئمه زسه، دۇرسون، گئتسين!" دئميشدي. "اوْغلو اوْلاني آغ اوْتاغا، قێزي اوْلاني قێزيل اوْتاغا قوْندورون!. اوْغلو، قێزي اوْلماياني آللاه تاعالا قارقاييبدير، بيز دخي قارقاريز؛ بللي بيلسين!" دئميش ايدي.

اوْغوز به يله ري بيرين گليب، يێغيناق اوْلماغا باشلادي. مگه ر ديرسه خان دئرله ردي، بير به يين، اوْغلو قێزي يوْخ ايدي. سوْيلاميش، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلاميش:

سالقيم سالقيم دان يئلله ري اسدييينده،
ساققاللي بوْزاج [٣] تۇرقاي سايراديقدا،
ساققالي اۇزون تات اري بانلاديقدا،
بده وي آتلار اێسسيني گؤروب اوْغراديقدا
آغلي قارالي سئچيله ن چاغدا،
گؤيسو گؤزه ل قابا داغلارا گۆن ده يه نده،
[+قالين اوْغوز`ون گليني، قێزي بزه نه ن چاغدا]،
به ي ايگيتله ر، جێلاسينلار بيربيرينه قوْيولان چاغدا

آلار صاباح ديرسه خان قالخيباني يئرينده ن اؤرو دۇروب، قێرخ ايگيدين.ي بوْيونا آليب، باييندير خان`ين صؤحبه تينه گلير ايدي. باييندير خان`ين ايگيتله ري ديرسه خان`ي قارشيلاديلار. گتيريب قارا اوْتاغا قوْندوردولار. قارا كئچه آلتينا دؤشه ديله ر. قارا قوْيون ياخنيسيندان اؤنونه گتيرديله ر. "باييندير خان`دان بۇيروق بؤيله دير، خانيم" دئديله ر.

ديرسه خان آييدير: "باييندير خان منيم نه اکسيکليييم.ي گؤردو؟ قێليجيمدان مي گؤردو، سۆفره مده ن مي گؤردو؟". "منده ن آلچاق کيشيله ري آغ اوْتاغا، قێزيل اوْتاغا قوْندوردو؛ منيم سۇچوم نه اوْلدو کيم، قارا اوْتاغا قوْندوردو؟" دئدي. آييتديلار: "خانيم!، بۇگون باييندير خان`دان بۇيروق شؤيله دير کيم، اوْغلو، قێزي اوْلماياني تانري تاعالا قارقاييبدير". "بيز دخي قارقاريز دئميشدير" دئديله ر. ديرسه خان يئرينده ن اؤرو دۇردو. آييدير: "قالخيباني، ايگيتله ريم، يئرينيزده ن اؤرو دۇرون، بۇ قارا عاييب منه يا منده ندير، يا خاتينداندير"، دئدي. ديرسه خان ائوينه گلدي. چاغيريب خاتينينا سوْيلار، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلار.

سوْيلاما. آييدير:

"بري گلگيل!، باشيم.ين باختي، ائويم.ين تاختي،
ائوده ن چێخيب يۆرويه نده، سلوي بوْيلوم!
توْپوغوندا سارماشاندا، قارا ساچليم،
قۇرولو يايا بنزه ر، چاتما قاشليم!
قوْشا بادام سێغمايان، دار آغيزليم،
گۆز آلماسينا بنزه ر، آل ياناقليم،
قاوونوم، ويره ييم، ده وه له ييم [٤]
گؤرور مۆسون، نه له ر اوْلدو؟!

قالخيباني خان باييندير يئرينده ن [+اؤرو] دۇرموش، بير يئره آغ اوْتاق، بير يئره قێزيل اوْتاق، بير يئره قارا اوْتاق ديکديرميش؛ "اوْغوللويو آغ اوْتاغا، قێزلييي قێزيل اوْتاغا، اوْغلو، قێزي اوْلماياني قارا اوْتاغا قوْندورون، قارا كئچه آلتينا دؤشه ن، قارا قوْيون ياخنيسيندان اؤنونه گتيرين. يئرسه يئسين، يئمه زسه، دۇرسون گئتسين. اوْنون کيم اوْغلو، قێزي اوْلمايا، تانري تاعالا اوْنو قارقاييبدير، بيز دخي قارقاريز" دئميش. [+من واريجاق]، گليبه ني قارشيلاديلار. قارا اوْتاغا قوْندۇردولار، قارا كئچه آلتيما دؤشه ديله ر، قارا قوْيون ياخنيسيندان اؤنومه گتيرديله ر؛ "اوْغلو، قێزي اوْلماياني تانري تاعالا قارقاييبدير، بيز دخي قارقاريز، بللي بيلگيل" دئديله ر. سنده ن ميدير، منده ن ميدير، تانري تاعالا بيزه بير يئتمان اوْغول وئرمه ز؛ نه ده ندير؟" دئدي. سوْيلادي.

سوْيلاما. آييدير:

خان قێزي، يئريمده ن [+اؤرو] دۇرايين مێ؟
ياخان ايله بوْغازيندان تۇتايين مێ؟
قابا اؤکچه م.ين آلتينا سالايين مێ؟
قارا پوْلات اۇز قێليجيم.ي اليمه آلايين مێ؟
اؤز گؤوده نده ن باشيني كسه يين مي؟
[+آغ اۆزونو قارا يئره تپه يين مي؟]
[+آغزين ايله بۇرنوندان قان شوْرلادايين مێ؟]
جان دادليسين.ي سنه بيلديره يين مي؟
آلجا قانين.ي يئر اۆزونه تؤكه يين مي؟
خان قێزي، سبه بي نه دير، دئگيل منه!
قاتي غضه ب ائده ره م شيمدي سنه!

دئدي.

ديرسه خان`ين خاتيني سوْيلاميش، گؤره ليم [+خانيم]، نه سوْيلاميش. آييدير:

هاي ديرسه خان، منه غضه ب ائتمه!
اينجينيب آجي سؤزله ر سؤيله مه!
يئرينده ن اؤرو دۇرغێل!
آلا چاديرين.ي يئر اۇزونه ديکديرگيل!
آتدان آيقير، ده وه ده ن بۇغرا، قوْيوندان قوْچ اؤلدورگيل!
ايچ اوْغوز`ون، تاش اوْغوز`ون به يله رين.ي اۆستونه يێغيناق ائتگيل!
آج گؤرسه ن، دوْيورغێل!
يالينجاق گؤرسه ن، دوْناتغێل!
بوْرجلويو بوْرجوندان قۇرتارغێل!
تپه كيمي ات يێغ!
گؤل كيمي قێميز ساغدير!
اۇلو توْي ائيله، حاجه ت ديله!
اوْلا کيم، بير آغزي دۇعالينين آلقيشييلا
تانري بيزه بير يئتمان عه يال وئره.

دئدي.

ديرسه خان ديشي اهلينين سؤزويله اۇلو توْي ائيله دي، حاجه ت ديله دي. آتدان آيقير، ده وه ده ن بۇغرا، قوْيوندان قوْچ قێرديردي. ايچ اوْغوز، تاش اوْغوز به يله رين.ي اۆستونه يێغيناق ائتدي. آج گؤرسه دوْيوردو؛ يالين گؤرسه دوْناتدي. بوْرجلويو بوْرجوندان قۇرتاردي. تپه كيمي ات يێغدي، گؤل كيمي قێميز ساغديردي. ال گؤتوردوله ر، حاجه ت ديله ديله ر. بير آغزي دۇعالينين آلقيشييلا آللاه تاعالا بير عه يال وئردي. خاتيني حاميله اوْلدو، بير نئچه مودده تده ن سوْنرا بير اوْغلان دوْغوردو. اوْغلانجيغيني دايالارا وئردي، ساخلاتدي.

آت.ين آياغي کۆلوک، اوْزان.ين ديلي چئويک اوْلور. اه يه گولو [٥] اۇلالير، قابيرقالي بؤيور. اوْغلان اوْن بئش ياشينا گيردي. اوْغلانين باباسي باييندير خان`ين اوْردوسونا قاريشدي.

مگه ر خانيم، باييندير خان`ين بير بوْغاسي واردي، بير دخي بۇغراسي واردي. اوْل بوْغا قاتي داشا بوْينوز.ونو وۇرسا، اۇن كيمي اۆيودوردو. بير يازين، بير گۆزون بوْغايلا بۇغراني ساواشديريرلاردي. باييندير خان قالين اوْغوز به يله رييله تاماشايا باخاردي، تفه رروج ائده ردي. مگه ر سۇلطانيم، گنه يازين بوْغاني سارايدان چێخارديلار. اۆچ کيشي ساغ يانيندان، اۆچ کيشي سوْل يانيندان دمير زنجيرله بوْغاني تۇتموشلاردي. گليب مئيدان اوْرتاسيندا قوْيو وئرديله ر.

مگه ر، سۇلطانيم، ديرسه خان`ين اوْغلانجيغي، اۆچ دخي اوْردو اۇشاغي مئيداندا آشيق اوْينارلاردي. بوْغاني قوْيو وئرديله ر، اوْغلانجيقلارا "قاچ!" دئديله ر. اوْل اۆچ اوْغلان قاچدي. ديرسه خان`ين اوْغلانجيغي قاچمادي، آغ مئيدانين اوْرتاسيندا باخدي، دۇردو. بوْغا دخي اوْغلانا سۆردو، گلدي. ديله دي کيم، اوْغلاني هلاک قێلايدي. اوْغلان يۇمروغويلا بوْغانين آلنينا قێيا تۇتوب چالدي؛ بوْغا گؤتون گؤتون گئتدي. بوْغا اوْغلانا سۆردو، گئري گلدي. اوْغلان يينه بوْغانين آلنينا يۇمروغويلا قاتي وۇردو. اوْغلان بو قاتلا بوْغانين آلنينا يۇمروغونو دايادي، سۆردو مئيدانين باشينا چێخاردي. بوْغا ايله اوْغلان بير حمله چکيشديله ر. ايکي داليسينين اۆستونه بوْغا ديك دۇردو. نه اوْغلان يئنه ر، نه بوْغا يئنه ر. اوْغلان فيکير ائيله دي؛ آييدير: "بير داما ديره ک وۇرورلار، اوْل داما داياق اوْلور. من بۇنون آلنينا نييه داياق اوْلوربان، دۇروربان؟" دئدي. اوْغلان بوْغانين آلنيندان يۇمروغون.و گئده ردي، يوْلوندان ساوولدو. بوْغا آياق اۆستونه دۇرامادي، دۆشدو؛ تپه سينين اۆستونه يێخيلدي. اوْغلان پێچاغينا ال وۇردو، بوْغانين باشيني کسدي.

اوْغوز به يله ري گليب اوْغلان.ين اۆستونه يێغيناق اوْلدولار، تحسين دئديله ر. "دده م قوْرقوت گلسين، بو اوْغلانا آد قوْيسون، بيله سينجه آليب باباسينا وارسين. باباسيندان اوْغلانا به يليک ايسته سين، تاخت آلي وئرسين" دئديله ر. چاغيرديلار، دده م قوْرقوت گلير اوْلدو. اوْغلاني آليب باباسينا واردي. دده م قوْرقوت اوْغلانين باباسينا سوْيلاميش، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلاميش. آييدير:

هاي ديرسه خان، به يليک وئرگيل بۇ اوْغلانا!
تاخت وئرگيل، ارده مليدير!
بوْينو اۇزون بده وي آت وئرگيل [+بۇ اوْغلانا]!
مينه ر اوْلسون، هۆنه رليدير!
آغاييلدان تۆمه ن قوْيون وئرگيل بۇ اوْغلانا!
شيشليک اوْلسون، ارده مليدير!
قايتاباندان قێزيل ده وه وئرگيل بۇ اوْغلانا!
يۆكله ت اوْلسون، هۆنه رليدير!
آلتين باشلي بان ائو وئرگيل بۇ اوْغلانا!
کؤلگه اوْلسون، ارده مليدير!
چييين قوْشلو [٦] جۆببه، دوْن وئرگيل بۇ اوْغلانا!
گييه ر اوْلسون، هۆنه رليدير!

باييندير خان`ين آغ مئيدانيندا بو اوْغلان جنگ ائتميشدير. بير بوْغا اؤلدورموش سنين اوْغلون، آدي بوْغاج اوْلسون! آديني من وئرديم، ياشيني آللاه وئرسين! دئدي.

ديرسه خان اوْغلانا به يليك وئردي، تاخت وئردي. اوْغلان تاختا چێخدي، باباسينين قێرخ ايگيدين.ي آنماز اوْلدو. اوْل قێرخ ايگيت حسه د ائيله ديله ر، بيربيرينه سؤيله ديله ر: "گلين، اوْغلاني باباسينا قوْولاياليم، اوْلا کيم، اؤلدوره، گنه بيزيم عيززه تيميز، حؤرمه تيميز اوْنون باباسي يانيندا خوْش اوْلا، آرتيق اوْلا" دئديله ر. واردي بو قێرخ ايگيدين ييگيرميسي بير يانا، ييگيرميسي دخي بير يانا اوْلدو. اه ووه ل ييگيرميسي واردي، ديرسه خان`ا بۇ خبه ري گتيردي. آيدير: "گؤرور مۆسون، ديرسه خان، نه له ر اوْلدو؟ ياريماسين، يارچيماسين. سنين اوْغلون کۆر قوْپدو، ارجه ل قوْپدو. قێرخ ايگيتين.ي بوْيونا آلدي، قالين اوْغوز`ون اۆستونه يۆرويوش ائتدي؛ نه يئرده گؤزه ل قوْپدويسا، چكيب آلدي؛ آغ ساققاللي قوْجانين آغزين.ي سؤيدو، آغ بيرچه كلي قارينين سوتون.و داندي [٧]. آخان دۇرو سۇلاردان خبه ر گئچه، آرقيري ياتان آلاداغدان تپه ر آشا، خانلار خاني باييندير`ا خبه ر وارا، "ديرسه خان`ين اوْغلو بؤيله بيدعه ت ايشله ميش" دييه له ر. "گزدييينده ن اؤلدويون يئگ اوْلا: باييندير خان سني چاغيرا، سنه قاتي غضه ب ائيله يه. بؤيله اوْغول سنين نه نه گره ك؟، بؤيله اوْغول اوْلماقدان اوْلماماق يئگدير، اؤلدورسه نه!" دئديله ر. ديرسه خان "وارين، گتيرين، اؤلدوره ييم!" دئدي.

بؤيله دئگه ج، خانيم، اوْل نامه ردله رين ييگيرميسي دخي چێخا گلدي و بير قوْو دخي [+اوْنلار] گتيرديله ر. آييدير: "قالخيباني، ديرسه خان، سنين اوْغلون يئرينده ن اؤرو دۇردو، كؤكسو گؤزه ل قابا داغا آوا چێخدي. سن وار ايکه ن آو اوْلادي، قۇش قۇشلادي؛ آناسينين يانينا آليب گلدي، آل شارابين ايتيسينده ن آلدي ايچدي؛ آناسييلا صؤحبه ت ائيله دي، آتاسينا قصد ائيله دي. سنين اوْغلون کۆر قوْپدو، ارجه ل قوْپدو. آرقيري ياتان آلاداغدان [+تپه ر آشا، آخان دۇرو سۇلاردان] خبه ر گئچه، خانلار خاني باييندير`ا خبه ر وارا؛ "ديرسه خان`ين اوْغلو بؤيله بيدعه ت ائيله ميش دييه له ر، سني چاغيردالار، باييندير خان`ين قاتيندا سنه غضه ب اوْلا. بؤيله اوْغول نه نه گره ك؟، اؤلدورسه نه!" دئديله ر. ديرسه خان آييدير: "وارين گتيرين، اؤلدوره ييم؛ بؤيله اوْغول منه گره كمه ز!" دئدي. ديرسه خان`ين نؤکه رله ري آييدير: "بيز سنين اوْغلونو نئجه گتيره ليم؟ سنين اوْغلون بيزيم سؤزوموز.و آلماز، بيزيم سؤزوموزله گلمه ز. قالخيباني يئرينده ن اؤرو دۇرغێل، ايگيتله رين.ي اوْخشاغێل، بوْيونا آلغێل، اوْغلونا اۇغراغێل، يانينا آليب، آوا چێخغێل؛ قۇش اۇچوروب، آو آولاييب، اوْغلونو اوْخلاييب، اؤلدوره گؤرگيل! اگه ر بؤيله اؤلدورمه زسه ن بير تۆرلو دخي اؤلدورومه زسين، بللي بيلگيل!" دئديله ر.

سوْيلاما:

سالقيم سالقيم دان يئلله ري اسدييينده،
ساققاللي بوْزاج تۇرقاي سايراديقدا،
بده وي آتلار اێسسين.ي گؤروب اوْغراديقدا،
ساققالي اۇزون تات اري بانلاديقدا،
آغلي، قارالي سئچيله ن چاغدا،
قالين اوْغوز`ون گليني، قێزي بزه نه ن چاغدا،
گؤيسو گؤزه ل قابا داغلارا گۆن ده يه نده،
به ي ايگيتله ر، جێلاسينلار بيربيرينه قوْيولان چاغدا

آلار صاباح ديرسه خان [+قالخيباني] يئرينده ن اؤرو دۇردو. اوْغلانجيغين.ي يانينا آليب، قێرخ ايگيدين.ي بوْيونا سالدي، آوا چێخدي. آو آولاديلار، قۇش قۇشلاديلار.

اوْل قێرخ نامه ردين بير قاچي اوْغلانين يانينا گلدي، آييدير: "بابان دئدي، گئييكله ري قوْوسون گتيرسين، منيم اؤنومده تپه له سين؛ اوْغلومون آت سه ييرديشين.ي، قێليج چاليشين.ي، اوْخ آتيشين.ي گؤره ييم، سئوينه ييم، قێواناييم، گۆوه نه ييم، دئدي" دئديله ر. اوْغلاندير، نه بيلسين؟ گئيييي قوْواردي گتيريردي، باباسينين اؤنونده سينيرله ردي: "بابام آت سه ييرديشيمه باخسين، قێوانسين؛ اوْخ آتيشيما باخسين، گۆوه نسين؛ قێليج چاليشيما باخسين، سئوينسين!" [+دئردي]. اوْل قێرخ نامه ردله ر آييديرلار: "ديرسه خان، گؤرور مۆسون اوْغلاني؟ يازيدا، ياباندا گئيييي قوْوار، سنين اؤنونه گتيرير. گئييك`ه آتارکه ن اوْخلا سني وۇرور، اؤلدورور. اوْغلون سني اؤلدورمه دين، سن اوْغلونو اؤلدورو گؤرگيل!" دئديله ر.

اوْغلان گئيييي قوْوارکه ن باباسينين اؤنونده ن گليب گئده ردي. ديرسه خان قوْرقوت سينيرلي قاتي يايين.ي الينه آلدي. اۆزه نگييه قالخيب، قاتي چکدي، اۇز آتدي. اوْغلاني ايکي داليسينين آراسيندا وۇروب چاخدي، يێخدي. اۇج.و توْخوندو، آلجا قاني شوْرلادي، قوْينو دوْلدو. بده وي آتينين بوْينون.و قۇجاقلادي، يئره دۆشدو. ديرسه خان ايسته دي کيم، اوْغلانجيغينين اۆستونه که وره ليب [٨] دۆشه يدي. اوْل قێرخ نامه رد قوْيمادي. آتينين جێلاويسين.ي دؤنده ردي، اوْردوسونا گلير اوْلدو.

ديرسه خان`ين خاتيني "اوْغلانجيغيمين ايلک آويدير" دييه، آتدان آيقير، ده وه دن بۇغرا، قوْيوندان قوْچ قێرديردي، "قانلي [٩] اوْغوز به يله رين.ي توْيلاياييم" دئدي. يۇمورلانيب يئرينده ن اؤرو دۇردو، قێرخ اينجه [+بئللي] قێزي بوْيونا آلدي، ديرسه خان`ا قارشي واردي. قاپاق.يني قالديردي. ديرسه خان`ين اۇزونه باخدي. ساغ ايله ن سوْلونا گؤز گزديردي، اوْغلانجيغيني گؤرمه دي. قارا باغري سارسيلدي، تۇم [١٠] اۆره يي اوْينادي، قارا قێيما گؤزله ري قان ياش دوْلدو. چاغيريب ديرسه خان`ا سوْيلار، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلار:

بري گلگيل!
باشيم.ين باختي، ائويم.ين تاختي
خان بابامين گۆوئييسي،
قادين آنامين سئوگيسي.
آتام.ين، آنام.ين وئردييي،
گؤز آچيبان گؤردويوم،
کؤنول وئريب سئوديييم
آ ديرسه خان!

قالخيباني يئرينده ن اؤرو دۇردون.
ياليسي قارا قازيليق آتين.ي بۆتون ميندين.
گؤيسو گؤزه ل قابا داغ[+لار اته يينه] آوا چێخدين.
[+بوْينو اۇزون بده وي گئيييين.ي آليب يێخدين].
[+سميز اتين.ي يۆكله تدين، گئري دؤندون].
ايکي واردين، بير گليرسين؛
ياوريم هاني؟
قارانقو دۆنده بۇلدوغوم اوْغول.وم هاني؟

چێخسين منيم گؤرور گؤزوم، آ ديرسه خان! يامان سه ييرير.
[+سام يئلله ري اسمه دين، قۇلاغيم چێنلار].
ساري ايلان سوْخمادين، آغجا تنيم قالخار شيشه ر.
[+ساريمساق اوْتون.و يئمه دين، ايچيم گؤينه ر].
کسيلسين اوْغلان امه ن سۆت داماريم، يامان سێزلار.
[+قۇروموشجا گؤيسومده سۆتوم اوْينار].
يالقێزجا اوْغول گؤرونمه ز، باغريم يانار.

[+دئدي]

[+بير دخي سوْيلاميش:]

قۇرو قۇرو چايلارا سۇ سالديم.
قارا دوْنلو درويشله ره نذيرله ر وئرديم.
[+يانيم آلا باخديغيمدا قوْنشوما اييي باخديم].
[+اۇمانينا، اۇسانينا آش يئديرديم].
آج گؤرسه م، دوْيوردوم.
يالينجاق گؤرسه م، دوْناتديم.
تپه كيمي ات يێغديم،
گؤل كيمي قێميز ساغديرديم.
ديله ک ايله بير اوْغول.و گۆجله بۇلدوم.

يالقيز [١١] اوْغول.ون خبه رين.ي،
آ ديرسه خان! دئگيل منه!
[+قارا باشيم قۇربان اوْلسون بۇگون سنه!]

قارشي ياتان آلاداغدان
بير اوْغول اۇچوردونسا، دئگيل منه!
[+كۆلونگله يێخديراييم]

قامين آخان يۆگره ك سۇدان
بير اوْغول آخيتدينسا، دئگيل منه!
[+دامارلارين.ي سوْغولداييم]

آسلان ايله قاپلانا
بير اوْغول يئديردينسه، دئگيل منه!
[+قارا باشيم قۇربان اوْلسون بۇگون سنه!]

قارا دوْنلو، آزقين دينلي کافيرله ره
بير اوْغول آلديردينسا، دئگيل منه!

خان بابامين قاتينا من وارايين،
آغير خزينه، بوْل لشکه ر.ي آلايين،
آزقين دينلي کافيره من وارايين.
يارالانيب قازيليق آتيمدان انمه يينجه،
يئنيمله آلجا قانيم.ي سيلمه يينجه،
قوْل بۇت اوْلوب، يئر اۆستونه دۆشمه يينجه
يالقێز اوْغول.ون [+خبه ريني آلمايينجا]
[+كافير] يوْللاريندان دؤنمه يه يين!

يالقيز اوْغول.ون خبه رين.ي،
آ ديرسه خان! دئگيل منه!
قارا باشيم قۇربان اوْلسون بۇگون سنه!

دئدي.

زاريليق ائيله دي، آغلادي. بؤيله دئگه ج ديرسه خان خاتينينا جاواب وئرمه دي. اوْل قێرخ نامه رد قارشي گلدي، آييدير: "اوْغلون ساغدير، اسه ندير، آودادير. بۇگون، يارين قاندا ايسه، گلير. قوْرخما، قاييرما. به ي سرخوشدور، جاواب وئره مه ز" دئديله ر. ديرسه خان`ين خاتيني قاييتدي، گئري دؤندو. قاتلانمادي، قێرخ اينجه [+بئللي] قێزي بوْيونا آلدي، بده وي آتا مينيب، اوْغلانجيغين.ي ايسته يه گئتدي. قێشدا يازدا، قاري بۇزو ارينمه يه ن قازيليق داغينا گلدي، چێخدي. آلچاقدان اۇجا يئرله ره چاپيب چێخدي. باخسا گؤرسه بير دره نين ايچينه قارقا قوزقوْن انه ر، چێخار؛ قوْنار، قالخار. بده وي آتين.ي اؤکجه له دي، اوْل طره فه يۆرودو.

مگه ر سۇلطانيم، اوْغلان اوْل آرادا يێخيلميشدي. قارقا قۇزقون قان گؤروب، اوْغلانين اۆستونه قوْنماق ايسته ردي. اوْغلانين ايکي کلبجوگه زي واردي، قارقاني قۇزقونو قوْواردي، قوْندورمازدي. اوْغلان اوْندا يێخيلديقدا بوْز آتلي خێضير اوْغلانا حاضير اوْلدو، اۆچ قاتلا ياراسين.ي الييله سێغادي: "سنه بۇ يارادان، قوْرخما اوْغلان، اؤلوم يوْخدور؛ داغ چيچه يي آنان سۆتويله، سنين يارانا ملهه مدير" دئدي، غاييب اوْلدو. اوْغلانين آناسي اوْغلانين اۆستونه چاپيب، چێخا گلدي. باخسا گؤرسه اوْغلانجيغي آلجا قانا بۇلاشميش ياتير. چاغيريبان اوْغلانجيغينا سوْيلار، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلار.

آييدير:

قارا قێيما گؤزله رين.ي
اۇيخو آلميش، آچغێل آخي!
اوْن ايكي اينجه سۆنوجويون [١٢]
اۇزون اوْلموش [١٣]، يێغشير آخي!
تانري وئره ن دادلي جانين
سئيراندا ايميش، آنيت آخي!
اؤز گؤوده نده جانين وارسا،
اوْغول، خبه ر منه!
قارا باشيم قۇربان اوْلسون،
اوْغول سنه!

آخار سنين سۇلارين قازيليق داغي
آخار ايكه ن، آخماز اوْلسون!
بيته ر سنين اوْتلارين، قازيليق داغي،
بيته ر ايکه ن، بيتمه ز اوْلسون!
قاچار سنين گئييكله رين، قازيليق داغي،
قاچار ايکه ن، قاچماز اوْلسون!
داشا دؤنسون!

نه بيله يين اوْغول،
آسلاندان مێ اوْلدو،
يوْخسا قاپلاندان مێ اوْلدو؟
نه بيله يين اوْغول،
بۇ قادالار سنه نره ده ن گلدي؟!

اوْل گؤوده نده جانين وارسا، اوْغول، خبه ر منه!
قارا باشيم قۇربان اوْلسون، اوْغول سنه!
آغيز ديلده ن بير قاچ کلمه خبه ر منه!

دئدي.

بؤيله دئگه ج اوْغلانين قۇلاغينا سس توْخوندو. باشين.ي قالديردي، يالابيداق گؤزون.و آچدي. آناسينين اۆزونه باخدي. سوْيلاميش، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلاميش. آييدير:

بري گلگيل، آغ سۆتون.و امديييم قادينيم آنا!
آغ بيرچه كلي، عيززه تلي جانيم آنا!

آخارليدا سۇلارينا قارقاماغێل!
قازيليق داغي`نين گۆناهي يوْخدور.
بيته رليده اوْتلارينا قارقاماغێل!
قازيليق داغي`نين سۇچو يوْخدور.
قاچار گئييكله رينه قارقاماغێل!
قازيليق داغي`نين گۆناهي يوْخدور.
آسلانلا قاپلانينا قارقاماغێل!
قازيليق داغي`نين سۇچو يوْخدور.
قارقار ايسه ن، باباما قارقا
بۇ سۇچ، بۇ گۆناه بابامداندير.

دئدي.

اوْغلان يينه آييدير: "آنا، آغلاماغێل! منه بۇ يارادان اؤلوم يوْخدور، قوْرخماغێل! بوْز آتلي خێضير منه گلدي، اۆچ كره يارامي سێغادي، بۇ يارادان سنه اؤلوم يوْخدور؛ داغ چيچه يي، آنان سۆتو سنه ملهه مدير" دئدي. بؤيله دئگه ج قێرخ اينجه [+بئللي] قێز ياييلديلار، داغ چيچه يي دئوشيرديله ر. اوْغلانين آناسي امجه يين.ي بير سێخدي، سۆتو گلمه دي؛ ايکي سێخدي، سۆتو گلمه دي. اۆچونجوده كندييه ضرب ائيله دي، قاتي دوْلدو؛ سێخدي، سۆتله قان قاريشيق گلدي. داغ چيچه يييله سۆتو اوْغلانين ياراسينا وۇردولار. اوْغلاني آتا مينديرديله ر، آليباني اوْردوسونا گئتديله ر. اوْغلاني حکيمله ره ايسمارلاييب، ديرسه خان`دان ساخلاديلار.

آت.ين آياغي کۆلوک، اوْزان.ين ديلي چئويک اوْلور. خانيم، اوْغلانين قێرخ گونده ياراسي اوْنالدي، ساپاساغ اوْلدو. اوْغلان آتا مينه ر، قێليج قۇشانار اوْلدو؛ آو آولار، قۇش قۇشلار اوْلدو. ديرسه خان`ين خبه ري يوْخ، اوْغلانجيغين.ي اؤلدو بيلير.

اوْل قێرخ نامه ردله ر بۇنو دۇيديلار؛ "نه ائيله يه ليم؟" دييه دانيشديلار. "ديرسه خان اگه ر اوْغلانجيغين.ي گؤره رسه، آرتيرماز بيزي، هپ قێرار" دئديله ر. "گلين، ديرسه خان`ي تۇتاليم، آغ ال.له رين.ي آردينا باغلاياليم، قێل سيجيم.ي آغ بوْينونا تاخاليم، آليباني کافير ائلله رينه يؤنه له ليم" دييه، ديرسه خان`ي تۇتدولار. آغ ال.له رين.ي آردينا باغلاديلار، قێل سيجيم.ي بوْينونا تاخديلار، آغ اتينده ن قان چێخينجا دؤيدوله ر. ديرسه خان يايان، بۇنلار آتلي يۆرودوله ر، آليباني قالين کافير ائلله رينه يؤنه لديله ر. ديرسه خان تۇتساق اوْلدو گئده ر. ديرسه خان`ين تۇتساق اوْلدوغوندان اوْغوز به يله رينين خبه ري يوْخ.

مگه ر، سۇلطانيم، ديرسه خان`ين خاتيني بۇنو دۇيموش. اوْغلانجيغينا قارشي واريب، سوْيلاميش. گؤره ليم خانيم، نه سوْيلاميش. آييدير:

گؤرور مۆسون، آي اوْغول، نه له ر اوْلدو؟!
سارپ قايالار اوْينانمادي، يئر اوْبرولدو.
ائلده ياغي يوْخ ايکه ن، سنين بابانين اۆستونه ياغي گلدي.
اوْل قێرخ نامه رد، بابانين يوْلداشلاري باباني تۇتدولار.
آغ ال.له رين.ي آردينا باغلاديلار.
قێل سيجيم .ي آغ بوْينونا تاخديلار.
كنديله ر.ي آتلي، باباني ياياق يۆروتدوله ر.
آليباني قانلي کافير ائلله رينه يؤنه لديله ر.

خانيم اوْغول، قالخيباني يئرينده ن اؤرو دۇرغێل!
قێرخ ايگيدين.ي بوْيونا آلغێل!
باباني اوْل قێرخ نامه ردده ن قۇرتارغێل!
يۆرو، اوْغول!
بابان سنه قێيدييسا، سن بابانا قێيماغێل!

دئدي.

اوْغلان آناسينين سؤزون.و سێمادي. بوْغاج به ي يئرينده ن اؤرو دۇردو، قارا پوْلات اۇز قێليجين.ي بئلينه قۇشاندي، آغ توْزلوجا قاتي ياييني الينه آلدي، آلتين جێداسين.ي قوْلونا آلدي، بده وي آتيني تۇتدوردو، بۆتون ميندي. قێرخ ايگيدين.ي بوْيونا آلدي، باباسينين آردينجا يوْرتوب گئتدي. اوْل نامه ردله ر دخي بير يئرده قوْنموشلاردي، آل شارابين ايتيسيندن ايچه رله ردي. بوْغاج خان چاپيب يئتدي. اوْل قێرخ نامه رد دخي بۇنو گؤردوله ر. آييتديلار: "گلين، واراليم، شوْل ايگيتي تۇتوب گتيره ليم، ايکيسيني بير يئرده کافيره يئتيره ليم!" دئديله ر.

ديرسه خان آييدير: "قێرخ يوْلداشيم، آمان! تانري`نين بيرلييينه يوْخدور گۇمان! منيم اليمي شئشين، قوْلجا قوْپوزوم.و اليمه وئرين، اوْل ايگيتي دؤنده ره ييم. گره ك مني اؤلدورون، گره ك ديرگيرين، قوْيو وئرين" دئدي. اليني شئشديله ر، قوْلجا قوْپوزون.و الينه وئرديله ر. ديرسه خان، اوْغلانجيغي ايدييين.ي بيلمه دي؛ قارشي گلدي. سوْيلار، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلار. آييدير:

بوْينو اۇزون بده وي آتلار گئده رسه، منيم گئده ر.
سنين ده ايچينده مينيتين وارسا، ايگيت، دئگيل منه!
ساواشمادين، وۇروشمادين آلي وئره ييم، دؤنگيل گئري!
آغاييلدان تۆمه ن قوْيون گئده رسه، منيم گئده ر.
سنين ده ايچينده شيشلييين وارسا، دئگيل منه!
ساواشمادين، وۇروشمادين آلي وئره ييم، دؤنگيل گئري!
قايتاباندان قێزيل ده وه گئده رسه، منيم گئده ر.
سنين ده ايچينده يۆكله تين وارسا، دئگيل منه!
ساواشمادين، وۇروشمادين آلي وئره ييم، دؤنگيل گئري!
آلتين باشلي بان ائوله ر گئده رسه، منيم گئده ر.
سنين ده ايچينده اوْدان وارسا، ايگيت، دئگيل منه!
ساواشمادين، وۇروشمادين آلي وئره ييم، دؤنگيل گئري!
آغ اۆزلو، آلا گؤزلو گلينله ر گئده رسه، منيم گئده ر.
سنين ده ايچينده نيشانلين وارسا، ايگيت، دئگيل منه!
ساواشمادين، وۇروشمادين آلي وئره ييم، دؤنگيل گئري!
آغ ساققاللي قوْجالار گئده رسه، منيم گئده ر.
سنين ده ايچينده آغ ساققاللي بابان وارسا، ايگيت، دئگيل منه!
ساواشمادين، وۇروشمادين قۇرتاراييم، دؤنگيل گئري!
منيم اۆچون گلدينسه، اوْغلانجيغيم.ي اؤلدورموشه م،
ايگيت، سنه يازيغي يوْخ، دؤنگيل گئري!

دئدي.

اوْغلان بۇرادا باباسينا سوْيلاميش، گؤره ليم خانيم، نه سوْيلاميش:

بوْينو اۇزون بده وي آتلار گئده رسه، سنين گئده ر
منيم ده ايچينده مينيتيم وار،
قوْيماغيم يوْخ قێرخ نامه رده!
قايتاباندا قێزيل ده وه سنين گئده ر.
منيم ده ايچينده يۆكله تيم وار،
قوْيماغيم يوْخ قێرخ نامه رده!
آغاييلدا تۆمه ن قوْيون سنين گئده ر.
منيم ده ايچينده شيشليييم وار،
قوْيماغيم يوْخ قێرخ نامه رده!
آغ اۆزلو، آلا گؤزلو گلين سنين گئده رسه،
منيم دخي ايچينده نيشانليم وار،
قوْيماغيم يوْخ قێرخ نامه رده!
آلتين باشلي بان ائوله ر سنين گئده رسه،
منيم ده ايچينده اوْدام وار،
قوْيماغيم يوْخ قێرخ نامرده!
آغ ساققاللي قوْجالار سنين گئده رسه،
منيم دخي ايچينده بير عاقلي شاشميش،
بيلييي ايتميش قوْجا بابام وار،
قوْيماغيم يوْخ قێرخ نامه رده!

دئدي.

قێرخ ايگيدينه دۆلبه ند سالدي، ال ائيله دي. قێرخ ايگيت بده وي آتين.ي اوْيناتدي، اوْغلانين اۆزه رينه يێغيناق اوْلدو. اوْغلان قێرخ ايگيدين.ي بوْيونا آلدي، آت تپدي، جنگ و ساواش ائتدي. کيمينين بوْينون.و وۇردو، کيميني تۇتساق ائيله دي. باباسيني قۇرتاردي، قاييتدي، گئري دؤندو. ديرسه خان بورادا اوْغلانجيغي.نين ساغ ايدييين.ي يينه بيلدي.

خانلار خاني خان باييندير اوْغلانا به يليك وئردي، تاخت وئردي. دده م قوْرقوت [+گليبه ني] بوْي بوْيلادي، سوْي سوْيلادي؛ بو اوْغوزنامه ني دۆزدو قوْشدو. بؤيله دئدي:

[+هاني دئديييم به ي اره نله ر؟]
[+دۆنيا منيم دييه نله ر؟]
اوْنلار دخي بو دۆنيايا گلدي، گئچدي.
کاروان كيمي قوْندو، كؤچدو.
اوْنلاري دخي اجه ل آلدي، يئر گيزله دي.
فاني دۆنيا كيمه قالدي؟
[+گليملي، گئديملي دۆنيا]،
[+سوْن اۇجو اؤلوملو دۆنيا].
[+العاقيبت، اۇزون ياشين]
[+اۇجو اؤلوم، آخيري آيريليق].

يوْم وئره يين، خانيم:

يئرلي قارا داغلارين يێخيلماسين!
کؤلگه ليجه قابا آغاجين کسيلمه سين!
قامين آخان گؤركلو سۇيون قۇروماسين!
قاناتلارين.ين اۇجلاري قێريلماسين!
چاپار ايکه ن آغ بوْز آتين بۆدره مه سين!
چاليشاندا قارا پوْلات اۇز قێليجين گديلمه سين!
دۆرتوشورکه ن آلا گؤنده رين اۇفانماسين!

اوْل اؤيدويوم اۇجا تانري، دوْست اوْلوباني مده د ارسين!
قايير تانري سني نامه رده مؤحتاج ائيله مه سين،
ساغليق ايله ساغينجين.ي، دئوله تين.ي حاق آرتيرسين!
حاق يانديران چێراغين يانا دۇرسون!

قارا اؤلوم گلدييينده گئچيت وئرسين!
[+اوْغوللا قارينداش.ين.دان آييرماسين!]
آغ بيرچه كلي آنان.ين يئري بئهيشت اوْلسون!
آغ ساققاللي بابان.ين يئري اۇچماق اوْلسون!

[+آخير-سوْنو آري ايماندان آييرماسين!]
[+"آمين!" دييه نله ر ديدار گؤرسون!]
[+آغ آلنيندا بئش کلمه دۇعا قێلديق، قبول اوْلسون!]
[+آللاه وئره ن اۇمودون اۆزولمه سين!]
[+يێغيشديرسين، دۆروشدورسون!]
[+گۆناهينيزي آدي گؤرکلو محه ممه د مۇصطافا اۆزو سۇيونا باغيشلاسين!]

خانيم، هئي!

قيسسا سؤزلوك:

آخارليAxarlı : آخاري اولان، آخان، آخان شئيله رين ايچينده
آخيتماقAxıtmaq : يئريتمه ك، يوللانديرماق، يولا دوشمه سينه نده ن اولماق
آرتيرمازArtırmaz : گئرييه بيراخماز، ساغ بيراخماز
آرقيريArqırı : يانلاماسينا، كؤنده له ن، اه يري، چاپراز
آشانماقAşanmaq : يوكسه لمه ك، قالخماق، اوجالماق، سالينماق
آغاييلAğayıl : آغيل، آخير، قويون سوروسونون ييغيشديغي و يا سالينديغي اوستو آچيق و چئوره سي باغلي يئر
آلاAla : -ه، اله (ساغ آلا=ساغ اله)، دوغرو، ساري، طره فه
آلارAlar : آيدينليق، سحه رين ايلك آيدينليغي، ايشيغين ياييلديغي ائرته (صوبح)، دان آچيلان چاغ
آلجاAlca : آل بوياقلي، قيرميزي بويالي
آلي وئرمه كAlı vermәk : يئيين شكيلده آليماق
آنمازAnmaz : آنمايان، يادا سالمايان، خاطيرلامايان، سايمايان، حئسابا قويمايان
آنيتAnıt : جانلاندير، حاضير ائت
آيقيرAyqır : دؤل اوچون سئچيلميش اركه ك آت
ارجه لƏrcәl : ياراماز، دانقاز، بوينو يوغون، ديك باشلي، اوغورسوز، خويرات، پيس، پوزقون (عره بجه دير)
ارده مليƏrdәmli : بئجه ريكلي، باشاريلي، اوتلو، معريفه تلي، تربييه لي، هونه رلي، فضيله تلي، له ياقه تلي
امجه يينƏmcәyin : ممه نين اوجو، سوتون اميلدييي ممه باشي
انمه يينجهƏnmәyincә : آشاغي گلمه يينجه، دوشمه يينجه
اه يه گولوƏyәgülü : قابيرقالي ("اه يه گو": "اه يه" سومويو، اينسان و حئيوانين كوره ك بؤلگه سي)
اوبرولدوOburldu : اويولدو، چوخورلاشدي، چؤكدو، ياريلدي، آغير بير نسنه نين دوشمه سييله چوخورا دؤنوشدو
اوچماقUçmaq : فارسجا "بئهيشت (بهشت)" و عره بجه "جننه ت (جنت)" كلمه له رينين توركجه قارشيليغي اولان "اوچماق"، اسكي تورك اينانجلاري و گيييلمه (تناسوخ) ايله ايلگيليدير. بو اينانجلارا گؤره اوچماق، اؤله ن هون (اينسان) تينينين (روحونون) اؤلومده ن سونرا قوشا دؤنوشه ره ك اوچوب گئتدييي يئردير.
اوخشاغيلOxşağıl : كؤنلونو آل، ايلتيفات ائت، سئو، تاولا، قاندير
اوردوOrdu : اوبا و ائل؛ بونلارين يئرله شدييي، قوندوغو يئر و دوشه رگه، يورد، اوس؛ بير دئوله تين دوزه نلي سيلاحلي گوجله ري (خالقدان اولوشان گوجله ر: قوشون)
اؤره نÖrәn : ييخيق، داغيلميش، داغيلي، پيس دورمدا اولان، ويران، خاراب
اوزه نگيÜzәngi : آتين يه هه رينده ن آسيلان و آتلينين آياقلاريني قويدوغو دمير حلقه
اوسانيناUsanına : بئزيكه نينه، دويانينا، اومودو بيراخانينا، بيخانينا
اوغراديقداOğradıqda : ياواش سسله كيشنه يه نده، آت قالين سسله ميريلدانديغيندا
اوفانماسينUfanmasın : پارچالانماسين، سينيب تيكه تيكه اولماسين، اوفاق پارچالارا بؤلونمه سين، كه وره لمه سين
اؤكجه له ديÖkcәlәdi : دابانلادي، اوزه نگييه گئچيريليميش آياقلارينين داباني ايله آتين قابيرقا و قارنينا دؤيدو
اؤكجهOkcә : دابان، آياغين داباني
اولاليرUlalır : اولو اولور، اولولاشير، بؤيويور، يئكه لير، گليشير، يئتيشير، يئتگينله شير
اولوUlu : بؤيوك، قوجامان، اوجا، قونومو يوكسه ك اولان، يئكه
اومانيناUmanına : اوميد ائده نينه، بكله نتيسي اولانينا
اونالديOnaldı : ساغالدي، ياخشيلاشدي، ايييله شدي، دوزه لدي، توختادي، اوناريلدي، تعمير ائديلدي
اويوردوÜyürdü : دارتاراق اون كيمي ائديردي، اوغوردو
ايدييينİdiyin : اولدوغونو
ايسسينيIssını : يييه سيني
ايسمارلاييبIsmarlayıb : تاپشيريب (ايسمار كلمه سينين كؤكه ني فارسجادير، سپردن-سفارش كلمه له ري ايله كؤكده شدير)
ايگيتİgit : رعنا، رشيد، دلي قانلي، يئتگين گنج
باغريمBağrım : جييه ريم
بان Ban : چاديرين اورتاسينداكي هوندور آغاج، آرابانين اوخو
بايينديرBayındır : اؤزه ل آد، آنلامي معمور، آوادان؛ گليشميش و باخيملي بير يئر، ياپي
بده ويBәdәvi : كؤهله ن، ايتي و يئيين گئده ن قاچاقان و ساغلام آت (كؤكه ني عره بجه دير)
به يليكBәylik : آتادان اوغولا وئريله ن به يليك مقامي
بودره مه سينBüdrәmәsin : سنده له مه سين، آياغي تيتره مه سين، يئريركه ن آخماسين، يوروركه ن سوروشمه سين، سورچمه سين
بوزBoz : چال، فارسجاسي خاكستري اولان بويا
بوزاجBozac : ديشي، ديشي قوش
بوغاBoğa : آختالاشماميش اؤكوز و سيغير
بوغراBuğra : اركه ك ده وه
بويروقBuyruq : امر، فرمان، حؤكوم
بيته رليBitәrli : بيته ن شئيله ر، بيتگيله ر، وئريملي، يئرده گؤيه ره ن
بيرچه كBirçәk : "بيرچه ك" كلمه سي، ياشلي قادينلارين باشي يانلارينداكي توكله ر آنلاميندادير. بو كلمه نين كؤكه ني، گيسو، طره آنلاميندا اولان "پرچ-پيرچ-پورچ-بورج" كلمه سيدير. "بيرچه ك" كلمه سي (پرچگه ك-پرچه ك-برچه ك-بيرچه ك)، "پرچمPәrçәm " (پرچگه م -پرچه م-پرچم) كلمه سي ايله كؤكده شدير.
بيرينBirin : بيره ر بيره ر، بير بيري آردينجا
بيله سينجهBilәsincә : اونونلا بيرليكده، اؤز يانينجا
تاتTat : اوتوراق ياشامي سوره نله ر، بورادا ايران ديللي خالقلار، فارس
تپديTәpdi : آت اوزه رينده هوجوم ائتدي، گوج ايله ايله ري سوردو، قاباغا يئريتدي، باسدي، (آت اوچون) تپيكله دي، آياغي ايله ووردو، سالديردي
تپه رTәpәr : چاپار (عاجيل) خبه ر، ووروب آشاراق گئده ن و يئيين ياييلان اؤنه ملي خبه ر
تپه له سينTәpәlәsin : باسسين، يئنسين، مغلوب ائتسين، بير بيري اوستونه قالاسين
توتساقTutsaq : گنه لده حاقسيز يئره ياخالاناراق، توتوقلاناراق زيندانا آتيلان كيمسه
توزToz : يايي ساغلاملاشديرماق اوچون قبضه سينه ساريلان قايين آغاجينين قابيغي
تومTum : ساكين، دينگين، دينج (تومماق فئعلينين كؤكو)
تومه نTümәn : اون مين، اون مين كيشيده ن و يا دؤيوشچوده ن اولوشان بير بؤلوك، مجازه ن چوخ ساييلي، سونسوز
جيداCıda : سونگو
جيلاسينCılasın : قوللو بوداقلي ايگيت، ايري ياپيلي آلپ، بويلو بوخونلو باهادير، گوجلو دليقانلي، قورخماز، ييلماز
چاليشماقÇalışmaq : بير بيرينه قارشيليقلي اولاراق چالماق، چارپيشماق، ووروشماق، دؤيوشمه ك، توققوشماق
چكيشمه كÇәkişmәk : قارشيليقلي اولاراق بير بيريني چكمه ك، ياخالاشماق
چينلاماقÇınlamaq : چين دييه سس چيخارماق، جينگيلده مه ك، يانقي بولماق، سسين يانسيماسي
چئويكÇevik : يئيين گئده ن، ترك داورانان، چابوق (فارسجايا چابك اولاراق گئچميشدير)
چييينÇiyin : ايپه ك، قيزيل ناخيشلارلا بزه ديلميش پالتار
داليDalı : دال، گؤوده آرخاسينين ايكي اوست ديش بؤلگه سينده اولان سوموكله ر، ايكي كوره يين آرخاسي (كتفShoulderblader, Scapula, )
دامارDamar : داملا داملا سيزان، داملايان
دانيشديلارDanışdılar : گنه شديله ر، كنگه شديله ر، مشوه ره ت ائتديله ر، مصله حه تله شديله ر
ده وه له كDәvәlәk ، دووه له كDüvәlәk : قاوون، چيي قاوون، كله ك
دورتوشوركه نDürtüşürkәn : ووروشوركه ن، بيربيريني قارشيليقلي اولاراق دورته ركه ن، بيربيريني ايته له يه ركه ن
دولبه ندDülbәnd : چوخ اينجه و سيخ توخونموش قوماش، آغ اينجه بئزده ن ياپيلميش چالما، باشا سارينان ساريق، باش چالماسي (توركييه ده "توربان")
دوناتديDonatdı : گييينديردي، پالتار وئردي، سوسله ييب بزه دي، آراج گره ج وئردي
ديرگيرDirgir : ديريلتمه ك، ديرچه لتمه ك، ياشام وئرمه ك، ياشاتماق
ديكديرمه كDikdirmәk : بير ياپيني قاييرماق، اوجالتماق، قوردورماق، ديكه لتمه ك
دئگه جDegәc : دئجه ك، دييينجه، دييه نده
دئوشيرمه ك Devşirmәk: ييغماق، درمه ك، توپلاماق
ساخلاديSaxladı : قورودو، گيزله دي ("ساخلو" ايله كؤكده شدير، "ساخلاماق" و "ساغلاماق" ايكي آيري فئعلديرله ر)
سارسيلديSarsıldı : تيتره دي، اسدي، سيلكه له ندي، تمه لل.ه ري يئرينده اوينادي
سارماشانداSarmaşanda : سارماشيق بيتگيسي كيمي دولاشاندا، قارشيليقلي بير بيرينه ساريناندا
ساغينجSağınc : عيززه ت، ده يه ر، دئوله ت، بخت، اوغور، طالئع، قوت، ساعاده ت، ايقبال
سالقيمSalqım : سرين اسه ن يئل، سرين كوله ك، سويوق اسينتي، سرينليك (اسكي و چاغداش تورك ديلله رينده سالقيم، سالقين، سالغيم، سالغين، سالقام، ...)
سالديSaldı : ساللادي
سامSam : سام يئلي، چؤلده ن اسه ن ايسسي يئل، آغيلي يئل
ساوولدوSavuldu : قيراغا چكيلدي، دفع ائديلدي
سايراماقSayramaq : تويوق و باشقا قوشلارين اؤتمه سي، اوخوماسي، اؤتمه ك، شاقيماق
سايوانSayvan : كؤلگه ليك، گونلوك (فارسجا كؤكه نليدير)
سلويSәlvi : سرو آغاجي، چام (شام) آغاجي
سميزSәmiz : اتلي، ياغلي، بسيلي، اتلي بوتلو، كؤك، شيشمان
سه ييرتمه كSәyirtmәk : (آتي) قوشدورماق، (گؤزو) سيچراتماق
سوغولداييمSoğuldayım : سويونو چكه ييم، قايناغيني قورودوب آخيتماسيني دوردوراييم (سوغولماقSoğulmaq : قايناغي قوروماق، سويو چكيلمه ك، قورويوب آخماماق)
سيجيمSicim : ايپ، چاتي، كندير
سيغاديSığadı : اووشالادي، سيغازلادي، ال سورتدو، ال.له دي، سيغال چكدي، اوغوشدوردو
سيماديSımadı : سينديرمادي، قيرمادي، پوزمادي، آياغا سالمادي، آلچالتمادي، آشاغيلامادي
سينيرله مه كSinirlәmәk : آرخا آياقلارين سينيريني كسمه ك، حئيواني آرخا آياقلاريندان ووروب ييخماق، بير چئشيت آولاما يؤنته مي (حئيواني بير يئرينده ن ووروب باييلتاراق، يارالانماميش حالدا الده ائتمه سيني ساغلاماق)؛ كيريشله مه ك، كيريش سارماق، كيريشله باغلاماق
سئيرانSeyran : گزي، گزينتي، دولانما (عره بجه كؤكه نليدير)
شاشميشȘaşmış : يانيلميش، آزميش، يولونو ايتيرميش، يولدان ساپميش
شاميȘamı : آديني سورييه`نين شام شهه رينده ن آلميش بير چئشيت چادير
شورلاديȘorladı : شيريلدادي، شاريلدادي، شيريل شيريل آخدي، برك فيشقيردي
شولȘol : او
شيشليكȘişlik : شيشه ك، شيشه چكيله ره ك كاباب ياپيلابيله جه ك قويون، شيشه چكمه لي اتليك قويون ("شيشليك" و "شيش كاباب" ايكي آيري كاباب تورو و بيربيرينده ن فرقليديرله ر)
شئشينȘeşin : چؤزون، باغ و دويونله ريني آچين
قاباQaba : اوجا، يوكسه ك، ديك
قاپاقQapaq : اؤرتو، ياشماق
قاپلانQaplan : فارسجاسي پلنگ اولان ييرتيجي حئيوان
قاتلاQatla : دؤنه، دفعه، سفه ر، كره
قاتلانماديQatlanmadı : دؤزمه دي، ديره نمه دي، دايانمادي، تحه ممول ائتمه دي
قاتيQatı : برك، پك، گوجلو، ساغلام، قاييم، ايييجه، ياخشيجا
قاتيناQatına : اؤن، يان، مقام، حوضور، قانشار
قاچQaç : نئچه
قارانقوQaranqu : قارانليق، ايشيقسيز
قارقارQarqar : قارقيش ائده ر، يامان گون ديله يه ر
قاليجاQalıca : خالچا، كيچيك قالي (قالي`نين اصلي جهيزييه اولان قالينق`دير)
قالينQalın : قالاباليق، گوجلو، ساييسيز چوخلوغو اولان، قايير، قانلي، يئنيلمه ز، بوتؤو، بيرلييي اولان، وارلي، وارسيل
قامQam : اسكي توركله رده و اونلارين اينانجلارينا گؤره گله جه كده ن خبه ر وئرمه، بويو ياپما، روحلارلا ايليشگي قورما، سايريليقلاري توختاتما كيمي گؤره وله ري اولان، تؤره نله رده داوول چالاراق اوينايان باخشي ويا دين آدامي. قاملارين قادين اولانلاري "اودقانOdqan " آدلانيردي. "قام" دئگيسي، "كاهين" و "شامان" كلمه له رينين توركجه قارشيليغيدير ("شامان كلمه سي تونقوز و يا مانچور؛ "كاهين" ايسه عيبري كؤكه نليدير)
قامينQamın : سوره كلي، اوركه، اوركه ن، آراليقسيز، كسينتيسيز
قانداQanda : هارادا، هارايا، نره ده، نره يه، هايانا، هانسي يؤنه
قانليQanlı : آشيب داشان، چاغلايان، چالخالانان، دالقالانان، لپه نه نه ن، جوشقون، دويوملو، گور، بول (داها چوخ سولار و سو ايله ايلگيلي اولان چاي، گؤل، دره، تپه، دنيز و .... حاققيندا ايشله نير)
قايتابانQaytaban : ده وه سوروسو، آرخاج، ده وه نين ساخلانيلديغي يئر، آخير، آغاييل؛ ده وه، ده وه له ر
قاييرماQayırma : قايغيلانما، ماراقلانما، اوره ك يانديرما، درد ائتمه
قورقوت سينيرليQorqut sinirli : قورقوت`ون قوشدوغو، كؤكله دييي ياي
قوزقونQuzqun : لشه قونان، اؤلوت (جنده ك) يييه ن قوش، قجير، قجيل
قوشانماقQuşanmaq : بئلينه قورشاق، قيليج، بئل باغي كيمي شئيله ر باغلاماق، گييينمه ك
قوشلوQoşlu : قوغوشلو: قوش=قوغوشQoğuş : آشيلانميش دري (گؤنGön : آشيلانماميش دري)
قوينوQoynu : ياتماقدا ايكه ن قوللار آراسي، قوجاق، گييسي ايله گؤيوس آراسي، قورويوجو اورتام و شفقه تلي چئوره
قويو وئرديله رQoyu verdilәr : يئيينليكله قويدولار
قيميزQımız : قيسراق (ديشي آت) سوتو، تورشاميش قيسراق سوتونده ن ياپيلان بير چئشيت ايچگي
قيواناييمQıvanayım : سئوينه ييم، ايفتيخار ائديم
قيياQıya : اه يري، قيييق، قايقاجي، گؤز اوجو
قييديساQıydıysa : راضي اولدويسا، اوره كده ن راضيليق وئردييسه
قييماQıyma : سوزگون، چكيك، ياري قاپالي، گؤزون قيراغي
كلبجوگه زKәlbcügәz : عره بجه "كلب" (ايت)+ توركجه "-جوگه ز" (-جيك). بالاجا ايت، كيچيك كؤپه ك، ايتجيك، كؤپه كجيك
كندييهKәndiyә : كندينه، اؤزونه
كه وره ليبKәvrәlib : كه وره لمه كKәvrәlmәk -كؤوره لمه كKövrәlmәk : ضعيفله شمه ك، قيريلقان اولماق
كورKür : آنلاماز، دانقاز، ياراماز، خويرات، اوغورسوز، دانقازليقدان پيس ايشله ر ياپان كيمسه، ياخشيليق بيلمه يه ن، بئجه ريكسيز، هاوار كوي سالان، يوكسه ك سسله آغلايان اوشاق
كولوكKülük : جلد، يئيين و ايتي گئده ن آت، چاپار آت، جيدير آتي، قاچاقان آت
كئچهKeçә : ياپاغي و يا گئچي قيلينين توخونمادان و يالنيزجا دؤيولمه سي ايله الده ائديله ن بير چئشيت قابا قوماش، بو قوماشدان ياپيلان بؤرك، پالتار، قالي، كيليم و ....
گديلمه كGәdilmәk : گديك آچيلماق، ياريق آچيلماق، كسيجي شئيله رين آغزينين ديش ديش اولماسي، قيريليب كورلاشماسي
گؤتون گؤتونGötün götün : گؤتو اوزه رينده سورونه ره ك
گوزونGüzün : گوز (پاييز) دؤنه نجه سي سيراسيندا، گوز گونله رينده
گؤنده رGöndәr : سونگو، جيدا، اوجوندا تمره ني بولونان قارغي؛ بايراق چكيله ن ديره ك، سيريق، قاييق و يئلكه نلي گميله ره يؤن وئرمه يه يارايان، اوجوندا دمير اولان آغاج (سون آنلامدا يونانجادير)
گونلوكGünlük : بير چئشيت چادير
گؤوده Gövdә : بده ن
گووه نه يينGüvәnәyin : ايفتيخار ائده ييم
گووئييسيGüveyisi : كوره كه ني
گؤينه رGöynәr : يانار، آجييار، اوزوله ر، آجي چكه ر، دردله نه ر
گئده رديGedәrdi : رفع ائتدي، بير انگه لي اورتادان قالديردي، يوخ ائتدي
ملهه مMәlhәm : مرحه م
مينيتMinit : مينيك، مينيله ن آراج و يا حئيوان، مينمه لي
نؤكه رNökәr : قوللوقچو، قوللوق ائده ن كيمسه (موغولجادير)
هپHәp : هامي، بوتونويله
ويره كVirәk : قاوون؟
ياخنيYaxnı : قيزارديلميش سوغانلا ياپيلان ات قاوورماسي (ياخماق فئعلينده ن)
يارچيماسينYarçımasın : موتلو اولماسين، بره كه ت تاپماسين، ساغالماسين، تانرينين لوطف و ائحسانينا ناييل اولماسين، يارديم گؤرمه سين. اوزو گولمه سين، خئيير گؤرمه سين
ياريماسينYarımasın : موتلو اولماسين، بره كه ت تاپماسين، ساغالماسين، اوزو گولمه سين، خئيير گؤرمه سين
يازيغيYazığı : سوچو، گوناهي، تقصيري
يازينYazın : ياز دؤنه نجه سي سيراسيندا، ياز گونله رينده
ياغيYağı : دوشمه ن
يالابيداقYalabıdaq : شيمشه ك كيمي، آلوو تك، بيرده ن بيره، ايلديريم تكين يئيين، غفله ته ن، آنسيزين (يالابيماقYalabımaq : پاريلداماق، ايشيلداماق، ايلديرماق. يالابYalab : پاريلداق، ايشيلدايان، گؤز قاماشديران، ايشيق ساچان، ايلديران)
يالينYalın : چيلخا، گييسيسيز، پالتارسيز، آري، لوت
يالينجاقYalıncaq : چيپلاق، لوت، گييسي گييمه ميش
ياوريمYavrım : بالام، اوشاغيم، چاغام، ببه ييم
ياياقYayaq : يايا
يايانYayan : يايا
يايينYayın : ياي دؤنه نجه سي سيراسيندا، ياي گونله رينده
ياليسي Yalısı: يالي، آتين يالي
يورتماقYortmaq : اتين يئيين گئتمه سي، آت قوشدورماق، آت چاپاراق گئتمه ك (يورتما-يورتمه ايله كؤكده شدير)
يوكله تYüklәt : يوك داشييان حئيوان، يوك داشيييجي
يوگره كYügrәk : يوگوره ن، سالديران، آخين ائده ن
يومYom : اييي ديله ك، بير شئيي بيتيريركه ن يا دا بير يئرده ن آيريليركه ن سؤيله نه ن سون سؤز، خئيير دوعا، ساعاده ت آرزيسي
يومورلانماقYumurlanmaq : ال آياغيني ييغيشديرماق، حاضيرلانماق، يومرو اولماق
يئتمانYetman : يئتيشميش، يئتگين
ييغشيرYığşır : توپلا، ييغ، بير آرايا گتير، ييغيشدير
ييغيناقYığınaq : توپلو
يئنYen : گييسينين قولونون آغزي، پالتارين قولو
يئنه رYenәr : اوتقو قازانار، اوستون گله ر، ظفه ر و غله به چالار

 
An Azerbaijanian-Anatolian Turkish Epic

ARCHIVES

03/01/2004 - 04/01/2004 05/01/2004 - 06/01/2004 06/01/2004 - 07/01/2004 07/01/2004 - 08/01/2004 08/01/2004 - 09/01/2004 10/01/2004 - 11/01/2004 12/01/2004 - 01/01/2005 01/01/2005 - 02/01/2005 02/01/2005 - 03/01/2005 11/01/2005 - 12/01/2005 04/01/2006 - 05/01/2006 05/01/2006 - 06/01/2006 07/01/2006 - 08/01/2006 10/01/2007 - 11/01/2007 01/01/2008 - 02/01/2008 03/01/2009 - 04/01/2009 04/01/2009 - 05/01/2009 05/01/2009 - 06/01/2009 04/01/2011 - 05/01/2011 08/01/2011 - 09/01/2011 02/01/2012 - 03/01/2012 03/01/2012 - 04/01/2012 06/01/2012 - 07/01/2012

سؤزوموز سؤزوموز səhənd-türkcə


دده قورقوت كيتابي اصلي -Dәdә Qorqut Kitabı Әsli

  • Dǝdǝ Qorqut pitiyi Dresden nüsxǝsi, özgün vǝ boyalı
  • دده قورقوت پيتييي درئزدئن نوسخه‌سي، اؤزگون و بويالي

    دده قورقوت كيتابي-سؤزوموز آراشديرماسي و اوخونوشو

  • دده قورقوت كيتابي اؤنسؤزو
  • بيرينجي بوي: ديرسه خان اوغلو بوغاج خان`ين بويو
  • ايكينجي بوي: سالور قازان`ين ائوينين ياغمالانديغي بوي
  • اوچونجو بوي: باي بؤره`نين اوغلو بامسي بئيره ك`ين بويو

    دده قورقود کيتابی حسين محمدخاني (گونئيلي) آراشديرماسي

  • اؤن سؤز، نوسخه‌لر فرقی حاققيندا
  • بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين (دده‌قورقود کيتابي‌نين باشلانغيجي)
  • ۱ – ديرسه­خان اوغلي بوُغاج­خان بوييني بيان ائديرخانيم­ هئي!
  • ۲ – سالور قازانين ائوي يغمالانديغي بوْيي بيان ائدير.
  • ۳ – بايبؤره­نين اوْغلي بامسي بئيرَك بوْييني بيان ائدير خانيم هئي!
  • ۴ – قازان بگ اوْغلي اوْروز بگين توتساق اوْلدوغي بوْيي بيان ائدير خانيم هئي!
  • ۵ – دوُخا قوْجا اوْغلي دَلي دوُمرول بوْييني بيان ائدَر خانيم هئي!
  • ۶ – قانلي قوْجا اوْغلي قانتوُرالي بوْييني بيان ائدَر خانيم هئي!
  • ۷ – قاضيليق قوْجا اوْغلي بگ يئگنگ بوْييني بيان ائدير، خانيم هئي!
  • ۸ – باسات, دپه­گؤزي اؤلدورديگي بوْيي بيان ائدير خانيم هئي!
  • ۹ – بكيل اوْغلي ايمرانين بوْييني بيان ائدير, خانيم هئي!
  • ۱۰ – اوُشون قوْجا اوْغلي سَگرَك بوْييني بيان ائدير.
  • ۱۱ – سالور قازان توتساق اوْلوب اوْغلي اوْروز چيقارديغي بوْيي بيان ائدير.
  • ۱۲ – ايچ اوْغوزا تاش اوْغوز عاصي اوْلوب، بئيرَك اؤلديگي بوْيي بيان ائدير.
  • سؤزلر
  • آدلار، قايناقلار

    دده قورقود توركمنجه-لاتين

  • Qiriş
  • QORKUT ATA
  • 1 DERSE HAN OQLI BUQAÇ HAN BOYI
  • 2 SALIR QAZANIÑ ÖYÜNIÑ YAQMALANMAQIÑ BOYI
  • 3 BAYBURANIÑ OQLI BAMSIBIREK HANIÑ BOYI
  • 4 QAZAN BEQIÑ OQLI ORUZUÑ TUSSAQ BOLUŞI!
  • 5 DOHA QOCA OQLI DƏLİ DOMRULUÑ BOYI
  • 6 QANLI QOCA OQLI QANTÖRELI BOYI
  • 7 QAZILIK QOCA OQLI YEQENEK BOYI
  • 8 BЕSAT DЕPЕQÖZI ÖlDÜRDIQI BOYI
  • 9 BЕKEL OQLI IMRAQIÑ BOYI
  • 10 OWŞUN QOCA OQLI SЕQRЕK BOYI
  • 11 SALIR QAZAN TUSSAQ BOLUP, OQLI ORUZUÑ ÇIKARDIQI
  • 12 IÇOQUZA DAŞOQUZ YAQI BOLAN BOYI

    حكايات ده ده قورقوت

  • حكايات ده ده قورقوت
  • المقدمة
  • حكاية بوغاج خان إبن ديرسه خان
  • حكاية نهب منزل سالور قازان
  • حكاية بامسي بيره Ùƒ ابن كام بوره
  • حكاية دلي دومرول ابن دوخا قوجا
  • حكاية ييكنه Ùƒ ابن قازيليق قوجا
  • حكاية كانتورالي ابن قانلي قوجا
  • حكاية بصاط وقتله المارد تبه كوز
  • حكاية إمران ابن بكيل
  • حكاية سكره Ùƒ ابن اوشون قوجا
  • حكاية أسر سالور قازان وقيام أبنه أوروز بتحريره من الأسر
  • حكاية تبين عصيان اوغـوزالخارج على اوغـوزالداخل ومقتل بيره Ùƒ
  • هوامش لابد منها لقراء العربية
  • هذا الكتاب
  • المترجـم في سطور

    The Book Of Dede Korkut

  • The Book Of Dede Korkut-Home
  • The Book Of Dede Korkut-PDF
  • The Story of Bugach Khan
  • The Story of Deli Dumrul
  • The Story of Emren
  • The Story of the Oguz Revolt
  • The Story of Seghrek
  • The Sack of Salur Kazan's House
  • The Story of Yigenek

    Il Kitab-i Dede Qorqut- Ettore Rossi

  • Part 1
  • Part 2
  • Part 3
  • Part 4
  • Part 5

    Dede Korkut Kitabi- Muharrem Ergin

  • DEDE KORKUT KİTABI Prof. Dr. Muharrem ERGİN
  • Part 1
  • Part 2
  • Part 3
  • Part 4
  • Part 5

    Dədə Qorqud- Fərhad Zeynalov

  • Part 1
  • Part 2
  • Part 3
  • Part 4
  • Part 5
  • Part 6
  • Part 7
  • Part 8

    Kitab-i Dədə Qorqud'un Dili

  • ŞİFAHİ ƏDƏBİ DİLİN TƏŞƏKKÜLÜ (VI-VIII əsrlər)

    Dede Korkut Kitabi- Yeni Türkce

  • Part 1
  • Part 2
  • Part 3
  • Part 4
  • Part 5

    Dədəmin Kitabı- Sazımın Sözü- Qardaş Andı

  • Önsöz-Fərzanə
  • Doxa Qocaoğlu Dəli Dumrul
  • Dirsə Xanoğlu Boğaç
  • Qanlı Qocaoğlu Qanturalı
  • Qaraqcıq Çoban
  • Bəkiloğlu Emrən
  • Təpə Göz
  • Uşun Qocaoğlu Seyrək
  • Ulaşoğlu Xan Qazan
  • Qazanbəyoğlu Uruzun Dutsaq Tutulması
  • Qazılıq Qocaoğlu Yegenək
  • Bayburaoğlu Beyrək
  • Dışoğuzun İçoğuza Yağı Olması

    Məqalələr

  • Təktanrılıq-Dədə Qorqud dindarlığı
  • Dədə Qorquda doğru getmək
  • DƏDƏ QORQUDUN QƏBRİ DƏRBƏNDDƏDİR
  • "Dədə Qorqud" və™ Axısqa dil uyqunluqları
  • DEDE KORKUT MİRASI
  • Dede Korkut künyve
  • Dede Korkut künyve magyar kiadásának elözményei
  • KİTAB-I DEDE KORKUT ve SALTUK-NAME
  • Dede Korkut Kitabının Macaristan'daki Geçmişi
  • "دده قورقود" كيتابى باره سينده بير نئچه سوز...
  • اوغوز خلقي نين يازيلي ادبياتي- ميرهدايت حصاري
  • تورکلويون ارن اوِزانی دده قورقود- دکتر حميد نطقی
  • درئسدئن نوسخه سى ده كؤچورولمه دير- گونئيلى
  • دده قورقوددا ايشله نن آتاسؤزلرى - گونئيلى
  • دده قورقودون توكنمز خزينه سيندن - گونئيلى
  • DEDE KORKUT KİTABI HAKKINDA ÖN BİLGİ
  • Dede Korkut: Bayburt ili
  • Dede Korkut Saytı
  • Mother of All Books: Dada Gorgud by Anar
  • Dədə Qorqud-Anar
  • Amin Abid and "Kitabi-Dada Gorgud"
  • DEDE KORKUT MİRASI
  • Dede Korkut Kitabı
  • DEDE KORKUT
  • Introduction to DEDE KORKUT
  • Dede Qorqudda Sağ-Sol Anlayışı
  • Книга отца Горгуда
  • к 1300 летию эпоса “Деде - Горгуд”
  • DEDE KORKUT TÜRBESİ
  • DEDE KORKUT-TÜRKEVİ
  • Dede Qorqud'da vahşi hayvanla mücadele motifi
  • DÉ™dÉ™ Qorqud'da Qurd
  • Краткий пересказ эпоса
  • Книжные и устные формулы в эпосе
  • ТУРЕЦКИЙ ЭПОС : "КНИГА МОЕГО ДЕДА КОРКУТА"

    Türk Dəstanları və Dədə Qorqud

  • Türk Destanları ve Dede Korkut
  • معرفي كتاب: «اوغوزها» (تركمن‌ها)
  • دستان‌ها از كتاب اوغوزها(۱)- فاروق سومر
  • Archive Of Turkish Oral Narratives

    Dədə Qorqud Boyları

  • دومرول ديوانه سر- صمد بهرنگى
  • DİRSE HAN OĞLI BUĞAÇ HAN
  • Dede Korkuttan Murathana Deli Domrul
  • سرگذشت دومرول ديوانه سر- صمد بهرنگى
  • دألي دمرول ( به زبان تركمني )
  • A Bride for Khan Turali
  • ترجمه اسارت اوروزباي پسر قازان باي
  • به غارت رفتن خانه‌ي سالور قازان
  • اوديسه هومر و تپه گؤز دده قورقود
  • DELİ DUMRUL TİYATROSU
  • Dumrul sınırları aşıyor
  • سالور قازان

    Dədə Qorqudda Qadınlar

  • KİTAB-I DEDE KORKUT'TA KADIN DÜNYASI
  • Urmiyada Burla Xatunun qəbrini tapıblar

    Dədə Qorqud və Musiqi

  • قوپوز چيست و دُدُه قورقود كيست؟ محمد پسندى-يك
  • قوپوز چيست و دُدُه قورقود كيست؟ محمد پسندى-دو
  • قوپوز چيست و دُدُه قورقود كيست؟ محمد پسندى-سه
  • Dada Gorgud and Music Poetics

    Dədə Qorqud Çapları

  • Dədəmin Kitabı-Stockholm çapı
  • كاري نو در دده قورقودپژوهي-مهندس ليلا حيدری
  • در باره چاپ دده قورقود- محمدصادق نائبی
  • "Китаби-Дядя Горгуд" франсыз дилиндя
  • Dede Korkut Kitabını Yeniden Okumak
  • Mitolojiden Gerçekliğe Dede Korkut

    Bulud Qaraçorlu Səhənd

  • قورقود دده مه نيسگيللي سؤزلريم
  • سهند ايله تانيشيقليغيم- ج. هئيت
  • بولود قاراچورلو سهند- ييلماز توركاى
  • سهند ؛ قاراچورلو ائلينين، ساغناق بولودو
  • İranlı Dede Korkut Şairi: Bulud Karaçorlu Sehend

    Etnoqrafi-Etnoloji

  • Dede Korkut Araştırmaları Çerçevesinde Türkmen Boyları
  • Turkoman Tribes Within the Framework of Dede Korkut Researches
  • Dədə Qorqud Və Axısqa Türkləri
  • Türkmenistandaki Dede Korkut Destanları
  • Dada Gorgud Toponyms

    Munasibətlər

  • GORKUT ATA BARÖAR
  • Gorkut Ata: Ruhnama
  • UNESCO Declaration on Dede Korkut
  • ULUSLAR ARASI DEDE KORKUT BİLGİ ŞÖLENİ
  • Dada Gorgud-President's office
  • İKİNCİ BEYNƏLXALQ DƏDƏ QORQUD KOLLOKVİUMU
  • Dede Gorgud Movie
  • Dadea Qorqud Coins
  • Dada Gorgud Stories-Durna Press
  • «Дядя Горгуд» елми тядгигат лабораторийасы
  • СВЕРШИТСЯ ПРАВЕДНАЯ МЕСТЬ
  • WHITHER DEDE QORQUD?
  • Dede Korkut Sempozyumu Ankara'da yapıldı
  • Dede Korkut günleri
  • Dede Qorqud Festivali-Bayburd
  • Dede Qorqud Diyarı -Bayburd

    Powered by Blogger

  • Free Hit Counters
    Diamond Rings